Trà Vinh xứ cô liêu

Bút ký Huỳnh Công Ân

Trà Vinh đất Phật vàng

Rời thị xã Vĩnh Long, qua ngả tư Long Hồ, Cầu Mới, Mai Phốp, Vũng Liêm bằng liên tỉnh lộ 7A chúng ta sẽ đên địa phận tỉnh Trà Vinh mà thời VNCH gọi là Vĩnh Bình.

Đây là dất Phật với những ngôi chùa có tượng Phật vàng và là nơi mang nhiều dấu tích của một vương quốc Thủy Chân Lạp ngày xưa với những địa danh âm hưởng Cao Miên: Trà Vinh, Trà Cú, Trà Khạ.., Ba Si, Ba Se, Ba Động..., Ô Lắc, Ô Chác, Ô Đùng...Chỉ cần qua khỏi Càng Long, nơi có ngôi chùa của nhà triệu phú Nguyễn Văn Hảo xây cất theo văn hóa Phật Giáo đại thừa Hoa Việt thì quang cảnh phảng phất xứ Chùa Tháp bàng bạc hai bên con đường vào thị xã Phú Vinh . Nhịp sống ở đây có vẻ trầm lặng và dường như không thay đổi từ hàng bao nhiêu năm trước. Người ta thấy

rõ sự khác nhau giữa một Vĩnh Long ồn ào, tấp nập và một Trà Vinh yên tỉnh, thưa thớt.

Đây quả thật là một nơi hợp với những người thích sống ẩn dật, an nhàn, hòa mình vói thiên nhiên. Hình ảnh những ngôi chùa Miên với nóc nhọn, mái cong làm đậm thêm nét thanh thoát, siêu nhiên của vùng đất

Phật.

Trà Vinh miền thắng cảnh

Du khách khi bước xuống xe tại bến xe đò thị xã Phú Vinh, không ai mà không thấy bảng chào mừng dựng tại đây với bốn câu thơ mộc mạc, chân tình:

Biển Ba Động nước xanh, cát trắng,

Ao Bà Om thắng cảnh miền Tâỵ

Xin mời du khách về đây,

Viếng thăm cho rõ chốn này thần tiên.

(Nghe nói sau biến cố 75, chính quyền CS đã cho gỡ bỏ bảng chào mừng nàỵ .Thật đáng tiếc!).

Thật vậy, Ao Bà Om là một thắng cảnh độc nhất vô nhị của miền Tây Nam nước Việt. Ở đây có những cây cổ thụ mà rễ nằm lơ lửng trên không, cách mặt đất một, hai thước tây . Giữa là một cái ao vuông vắn (nên còn có tên là Ao Vuông) rộng hàng mẫu đất.Theo truyền thuyết của người Khmer, trong cuộc thi công để đào ao này, nhóm phụ nữ do bà Om chỉ huy đã thắng nhóm đàn ông nên người ta đã lấy tên bà Om đặt cho ao nàỵ . Tôi đã từng cùng các em học sinh hai trường công lập Vĩnh Bình và bán công Trần Trung Tiên đến cắm trại nhân cuối tuần ở đây hiều lần .Mỗi lần tan trại, chúng tôi đều hát chung bản Shalom của dân Do Thái lưu vong hẹn ngày trở lại vùng đất hứa .Sau thế chiến thứ hai, người Do Thái đã trở về lập lại nước Israel, còn riêng tôi đã gần 40 năm rồi chưa có dịp dặt bước trở lại nơi thắng cảnh đầy kỷ niệm của thời tuổi trẻ.

Trong thời gian dạy học ở Trà Vinh, vì tình hình mất an ninh, tôi chưa hề đến thăm bãi biển Ba Động để xem cát ở đó có trắng và nước biển ở đó có xanh như mô tả trong câu thơ đầu của bản chào mừng ở bến xe

không. Sau biến cố 75,tôi được nghe kể lại những thảm kịch đầy máu và nước mắt trong những chuyến vượt biên tại cửa biển Ba Động. Những người trong cuộc có nhiều người quen hay học trò cũ của tôi, điều này

làm tôi thật bùi ngùị

Những thắng cảnh khác của Trà Vinh là những chùa Miên như chùa ông Mẹt, chùa Phướng, chùa Hang...tượng trưng nét kiến trúc Khmer. Trong những năm dạy học tại Trà Vinh, tôi từng cùng các đồng nghiệp tổ chức đi chơi ở chùa Hang (còn gọi là chùa Dơi). Nơi đây ngoài cảnh thanh tịnh, thoát tục như các ngôi chùa Miên khác, điểm đặc biệt ở đây là nơi cư trú của hàng ngàn con dơi từ khắp nơi đến làm tổ . Mùi hôi của dơi nồng nặc trong không khí và cảnh phân dơi dầy đặc trong sân chùa làm cho cảnh trí của chùa Hang càng thêm vẻ thâm u, huyền bí. Những ông lục mặc áo vàng thấp thoáng đây đó làm cho khách viếng thăm tưởng mình lạc vào một thế giới khác.

Trà Vinh vùng kỷ niệm

Hơn 40 năm đã trôi qua kể từ ngày đầu tiên đặt chân lên tỉnh Trà Vinh làm nghề dạy học, những kỷ niệm xưa vẫn còn in mồn một trong ký ức .

Nhớ lại lúc trình sự vụ lệnh cho ông hiệu trưởng trường công lập Vĩnh Bình để nhận nhiệm sở, dù đã cẩn thận thắt thêm cà vạt vào cổ cho ra vẻ trịnh trọng nhưng tôi không khỏi rụt rè như một cậu học trò nhỏ

trước mặt ông thầy vì ngày đó tôi còn quá trẻ chỉ mới 21 tuổi thôi .

Tôi còn nghe kể rằng có một giáo sư trẻ đến trình diện hiệu trưởng nhưng không mang cà vạt nên khi thập thò ở trước cửa văn phòng hiệu trưởng bị ông này tưởng là học sinh quát bảo đi chỗ khác chơi .

Trong những buổi lên lớp đầu tiên tôi bỡ ngỡ như cô dâu mới về nhà chồng. Nhưng sau đó vì tuổi trẻ háo thắng, thay vì chỉ dẫn cho học sinh cách thức giải bài, tôi lại đem những bài toán hóc búa ra đố học sinh

để chứng tỏ khả năng toán học của mình. Học sinh lớp Đệ Nhị B2 chẳng hiểu gì cả nên làm đơn yêu cầu Hiệu trưởng thay đổi giáo sư khác.Ông hiệu trưởng khéo léo giàn xếp bằng cách trấn an các học sinh đang lo

lắng cho kỳ thi Tú tài I cuối năm học và góp ý kiến của một thầy giáo kinh nghiệm đi trước cho một thầy giáo trẻ mới ra trường nên thầy trò chúng tôi thông cảm nhau và từ đó tôi trở lại làm đúng thiên chức mô

phạm của mình. Cuối niên khoá 1965-1966 tỷ số thi đậu Tú Tài I của lớp Đệ Nhị B2 khá cao khiến tôi lấy lại tự tin trong nghề nghiệp.

Ở tỉnh nhỏ, đồng nghiệp, thầy trò khắn khít bên nhau . Những ngày cuối tuần, giáo sư hướng dẫn bỏ thì giờ ra tổ chức các buổi sinh hoạt học tập để chỉ dẫn thêm cho học sinh. Thỉnh thoảng thầy trò cùng nhau kéo ra Ao Bà Om cắm trại hay đạp xe đi du ngoạn một vùng ngoại ô nào đó của thị xã.

Là những thầy trẻ, chúng tôi yêu nghề và thương học trò như em ruột. Có những em gặp hoàn cảnh khó khăn, nếu không có sự giúp đỡ có thể bỏ học. Như em T. trường công lập, ngoài giờ học phải làm việc quét dọn cho nhà bảo sanh Bửu Hòa để có tiền ăn ở. Chúng tôi góp tiền giúp em nghỉ làm để đầu tư toàn thời gian vào việc học. Kết quả rất khích lệ, cuối năm học em T. đậu Tú Tài I, sau này trở thành một phi công trong

QLVNCH . Chúng tôi cũng đã giúp đỡ tài chánh cho em H., trường công lập, một học sinh xuất sắc nhất trong lịch sử của trường công lập (ở lớp nào em cũng đứng đầu tất cả các môn học). Hiện nay tôi được biết em

H. là giáo sư tại đại học Hawai . Riêng tôi là giáo sư hướng dẫn của một lớp đệ nhị bên trường bán công Trần Trung Tiên cũng giúp đặt may cho em T, trưởng lớp, một bộ complet khi em này được học bổng du học.Tuy việc làm của các thầy giáo trẻ chúng tôi rất khiêm nhường, nhưng khi biết được kết quả việc làm rất khả quan, chúng tôi không khỏi hãnh diện là mình đã góp một phần nào cho sự vinh quang của tỉnh Trà Vinh.

Bốn năm sống và dạy học ở Trà Vinh đối với một đời người thì thật là ngắn ngủi nhưng những kỷ niệm ở miền quê ngoại của tôi không bao giờ phai mờ trong tâm khảm. Kỷ niệm với đồng nghiệp. Kỷ niệm với học

trò. Ba thầy giáo độc thân: D., H. và tôi cùng trọ một căn phòng ở nhà chị Ba Huỳnh, giáo sư Pháp Văn của trường công lập. Đến khi H. lập gia đình với một nữ đồng nghiệp dạy ở Vĩnh Long và cuối tuần thì bà xã của H. đáp xe đò từ Vĩnh Long xuống Trà Vinh để "muôn dặm tìm chồng" thì D. và tôi suốt ngày chủ nhật đèo nhau trên chiếc Honda của tôi chạy long nhong khắp thị xã "câu giờ" để vợ chồng H. tự do "tâm sự" đến tối mịt chúng tôi mới rón rén về ngủ.

Cảm động nhất là vào cuối năm 1967, lúc tôi, thầy Hoàng Oxygène, một số thầy khác của trường công lập và thầy Văn Tường của trường bán công nhận được lệnh nhập ngũ thì liên tiếp trong nhiều tuần lễ, học sinh

các lớp thay phiên tổ chức các đêm lửa trại để tiễn chúng tôi lên đường. Thầy trò quyến luyến chia tay nhau không cầm được nước mắt vì biết rằng "cổ lai chinh chiến kỷ nhân hồi".

Trà Vinh hẹn một ngày về

Khi đến Trà Vinh, miền quê ngoại (mẹ tôi sinh quán ở xã Phước Hưng, quận Trà Cú),năm 1965 với tuổi đời đôi mươi lẻ đến nay đã quá lục tuần, tôi vẫn mơ ngày nào đó sẽ trở lại chốn xưa để thấy lại những con

đường số 1, số 2, số 3, Cây Dầu, Hàng Mẹ.., để thăm lại ấp Tri Tân A, nơi có vườn hoa rực rở, thơm ngát của bà Cai Yến, để đi ngang ấp Thanh Lệ sống lại giây phút hồi họp đạp xe rước em từ nhà chị Ba Michelle

(xin tha thứ cho những thầy giáo trẻ độc thân thời đó nhé!), để xuống Đầu Bờ hứng gió hay để ra Sân Bay xem đua xe Hondạ.

Con đường từ Sài Gòn xuống Trà Vinh chỉ khoảng 200 km, nhưng trong thời chiến tranh, mỗi chuyến đi phải mất hết một ngày, vượt qua bao nhiêu đoạn đường bị đấp mô hay ngập nước. Tôi may mắn trong 4 năm dài lên xuống lộ trình này tôi chưa bị ngủ qua đêm dọc đường như một số đồng nghiệp của tôi . Nhưng nơi xa xôi, tỉnh mịch ấy vẫn là chốn quyến rủ vì sự ấm áp tình người: của đồng nghiệp, của học trò, của người dân sở tại . Nơi đó truyền thống tôn sư trọng đạo vẫn còn được gìn giữ nên chúng tôi được mọi người trọng vọng. Nhà ai có đám giỗ cũng không quên mời ông thầy của con mình vì họ quan niệm "không thầy đố mầy làm nên".

Trà Vinh là một xứ cô liêu, u tịch ở một ngỏ cùng của đất nước, nhưng vẫn là nơi mà tôi hứa sẽ trở về trong một thời cơ thuận tiện.

"Trà Vinh thủ thỉ tiếng yêu đương,

"Xin ở bên nhau khắp nẻo đưòng

"Phút giây êm ấm trôi qua chóng

"Dù cách xa rồi vẫn nhớ thương"

(Trích bài thơ "Tám nẻo Trà Vinh", cùng tác giả)

Sept-Îles, Québec, Canada mùa thu 2006

Huỳnh Công Ân