Trà Vinh xứ cô liêu
Bút kư Huỳnh Công Ân
Trà Vinh
đất Phật vàng
Rời
thị xă Vĩnh Long, qua ngả tư Long Hồ, Cầu
Mới, Mai Phốp, Vũng Liêm bằng liên tỉnh lộ
7A chúng ta sẽ đên địa phận tỉnh Trà Vinh mà
thời VNCH gọi là Vĩnh B́nh.
Đây
là dất Phật với những ngôi chùa có tượng
Phật vàng và là nơi mang nhiều dấu tích của
một vương quốc Thủy Chân Lạp ngày xưa
với những địa danh âm hưởng Cao Miên: Trà
Vinh, Trà Cú, Trà Khạ.., Ba Si, Ba Se, Ba Động..., Ô
Lắc, Ô Chác, Ô Đùng...Chỉ cần qua khỏi Càng Long,
nơi có ngôi chùa của nhà triệu phú Nguyễn Văn
Hảo xây cất theo văn hóa Phật Giáo đại
thừa Hoa Việt th́ quang cảnh phảng phất xứ
Chùa Tháp bàng bạc hai bên con đường vào thị xă Phú
Vinh . Nhịp sống ở đây có vẻ
trầm lặng và dường như không thay đổi
từ hàng bao nhiêu năm trước. Người ta
thấy
rơ sự khác nhau giữa
một Vĩnh Long ồn ào, tấp nập và một Trà Vinh
yên tỉnh, thưa thớt.
Đây
quả thật là một nơi hợp với những
người thích sống ẩn dật, an
nhàn, ḥa ḿnh vói thiên nhiên. H́nh ảnh những ngôi chùa Miên
với nóc nhọn, mái cong làm đậm thêm nét thanh thoát,
siêu nhiên của vùng đất
Phật.
Trà Vinh
miền thắng cảnh
Du khách
khi bước xuống xe tại bến
xe đ̣ thị xă Phú Vinh, không ai mà không thấy bảng chào
mừng dựng tại đây với bốn câu thơ
mộc mạc, chân t́nh:
Biển
Ba Động nước xanh, cát trắng,
Ao Bà Om
thắng cảnh miền Tâỵ
Xin
mời du khách về đây,
Viếng
thăm cho rơ chốn này thần tiên.
(Nghe nói
sau biến cố 75, chính quyền CS đă cho gỡ bỏ
bảng chào mừng nàỵ .Thật đáng tiếc!).
Thật
vậy, Ao Bà Om là một thắng cảnh độc
nhất vô nhị của miền Tây Nam nước
Việt. Ở
đây có những cây cổ thụ mà rễ nằm lơ lửng
trên không, cách mặt đất một, hai thước tây . Giữa là một cái ao vuông vắn (nên c̣n
có tên là Ao Vuông) rộng hàng mẫu đất.Theo truyền
thuyết của người Khmer, trong cuộc thi công
để đào ao này, nhóm phụ nữ do bà Om chỉ huy
đă thắng nhóm đàn ông nên người ta đă lấy
tên bà Om đặt cho ao nàỵ . Tôi đă từng cùng các em
học sinh hai trường công lập Vĩnh B́nh và bán công Trần
Trung Tiên đến cắm trại nhân cuối tuần
ở đây hiều lần .Mỗi lần tan trại,
chúng tôi đều hát chung bản Shalom của dân Do Thái
lưu vong hẹn ngày trở lại vùng đất hứa .Sau
thế chiến thứ hai, người Do Thái đă trở
về lập lại nước Israel, c̣n riêng tôi đă
gần 40 năm rồi chưa có dịp dặt
bước trở lại nơi thắng cảnh
đầy kỷ niệm của thời tuổi trẻ.
Trong
thời gian dạy học ở Trà Vinh, v́ t́nh h́nh mất an
ninh, tôi chưa hề đến thăm băi biển Ba
Động để xem cát ở đó có trắng và
nước biển ở đó có xanh như mô tả trong
câu thơ đầu của bản chào mừng ở
bến xe
không. Sau biến cố 75,tôi được nghe kể lại
những thảm kịch đầy máu và nước
mắt trong những chuyến vượt biên tại
cửa biển Ba Động. Những người trong
cuộc có nhiều người quen hay học tṛ cũ
của tôi, điều này
làm tôi thật bùi ngùị
Những
thắng cảnh khác của Trà Vinh là những chùa Miên
như chùa ông Mẹt, chùa Phướng, chùa
Hang...tượng trưng nét kiến trúc Khmer. Trong những năm dạy học tại Trà Vinh,
tôi từng cùng các đồng nghiệp tổ chức
đi chơi ở chùa
Hang (c̣n gọi là chùa Dơi). Nơi
đây ngoài cảnh thanh tịnh, thoát tục như các ngôi
chùa Miên khác, điểm đặc biệt ở đây là
nơi cư trú của hàng ngàn con dơi từ khắp
nơi đến làm tổ . Mùi hôi
của dơi nồng nặc trong không khí và cảnh phân
dơi dầy đặc trong sân chùa làm cho cảnh trí
của chùa Hang càng thêm vẻ thâm u, huyền bí. Những ông
lục mặc áo vàng thấp thoáng đây đó làm cho khách
viếng thăm tưởng ḿnh lạc vào một thế
giới khác.
Trà Vinh vùng kỷ niệm
Hơn 40 năm đă trôi qua kể từ ngày
đầu tiên đặt chân lên tỉnh Trà Vinh làm nghề
dạy học, những kỷ niệm xưa vẫn c̣n in
mồn một trong kư ức .
Nhớ lại lúc tŕnh sự vụ lệnh cho ông
hiệu trưởng trường công lập Vĩnh B́nh
để nhận nhiệm sở, dù đă cẩn thận
thắt thêm cà vạt vào cổ cho ra vẻ trịnh
trọng nhưng tôi không khỏi rụt rè như một
cậu học tṛ nhỏ
trước mặt ông thầy v́ ngày đó tôi c̣n quá
trẻ chỉ mới 21 tuổi thôi .
Tôi c̣n nghe kể rằng có một giáo sư trẻ
đến tŕnh diện hiệu trưởng nhưng không
mang cà vạt nên khi thập tḥ ở trước cửa
văn pḥng hiệu trưởng bị ông này tưởng
là học sinh quát bảo đi chỗ khác chơi
.
Trong những buổi lên lớp đầu tiên tôi
bỡ ngỡ như cô dâu mới về nhà chồng.
Nhưng sau đó v́ tuổi trẻ háo thắng, thay v́
chỉ dẫn cho học sinh cách thức giải bài, tôi
lại đem những bài toán hóc búa ra đố học sinh
để
chứng tỏ khả năng toán học của ḿnh.
Học sinh lớp Đệ Nhị B2 chẳng hiểu ǵ
cả nên làm đơn yêu cầu Hiệu trưởng thay
đổi giáo sư khác.Ông hiệu trưởng khéo léo giàn
xếp bằng cách trấn an các học sinh đang lo
lắng cho kỳ thi Tú tài I cuối năm học và
góp ư kiến của một thầy giáo kinh nghiệm đi
trước cho một thầy giáo trẻ mới ra
trường nên thầy tṛ chúng tôi thông cảm nhau và từ
đó tôi trở lại làm đúng thiên chức mô
phạm
của ḿnh. Cuối niên khoá 1965-1966 tỷ số thi
đậu Tú Tài I của lớp Đệ Nhị B2 khá cao
khiến tôi lấy lại tự tin trong nghề nghiệp.
Ở tỉnh nhỏ, đồng nghiệp, thầy
tṛ khắn khít bên nhau . Những ngày
cuối tuần, giáo sư hướng dẫn bỏ th́
giờ ra tổ chức các
buổi sinh hoạt học tập để chỉ
dẫn thêm cho học sinh. Thỉnh thoảng thầy tṛ cùng
nhau kéo ra Ao Bà Om cắm trại hay đạp xe đi du
ngoạn một vùng ngoại ô nào đó của thị xă.
Là những thầy trẻ, chúng tôi yêu nghề và
thương học tṛ như em ruột. Có những em
gặp hoàn cảnh khó khăn, nếu không có sự giúp
đỡ có thể bỏ học. Như em T. trường
công lập, ngoài giờ học phải làm việc quét
dọn cho nhà bảo sanh Bửu Ḥa để có tiền
ăn ở. Chúng tôi góp tiền giúp em nghỉ làm để
đầu tư toàn thời gian vào việc học. Kết
quả rất khích lệ, cuối năm học em T.
đậu Tú Tài I, sau này trở thành một phi công trong
QLVNCH . Chúng
tôi cũng đă giúp đỡ tài chánh cho em H., trường
công lập, một học sinh xuất sắc nhất trong
lịch sử của trường công lập (ở
lớp nào em cũng đứng đầu tất cả
các môn học). Hiện nay tôi được biết em
H. là giáo sư tại đại học Hawai
. Riêng tôi là giáo sư hướng dẫn của
một lớp đệ nhị bên trường bán công
Trần Trung Tiên cũng giúp đặt may cho em T,
trưởng lớp, một bộ complet khi em này
được học bổng du học.Tuy việc làm
của các thầy giáo trẻ chúng tôi rất khiêm
nhường, nhưng khi biết được kết
quả việc làm rất khả quan, chúng tôi không khỏi
hănh diện là ḿnh đă góp một phần nào cho sự vinh
quang của tỉnh Trà Vinh.
Bốn năm sống và dạy học ở Trà Vinh
đối với một đời người th́
thật là ngắn ngủi nhưng những kỷ niệm
ở miền quê ngoại của tôi không bao giờ phai mờ trong tâm
khảm. Kỷ niệm với đồng nghiệp. Kỷ
niệm với học
tṛ. Ba
thầy giáo độc thân: D., H. và tôi cùng trọ một
căn pḥng ở nhà chị Ba Huỳnh, giáo sư Pháp Văn
của trường công lập. Đến khi H. lập gia
đ́nh với một nữ đồng nghiệp dạy
ở Vĩnh Long và cuối tuần th́ bà xă của H. đáp
xe đ̣ từ Vĩnh Long xuống Trà Vinh để
"muôn dặm t́m chồng" th́ D. và tôi suốt ngày
chủ nhật đèo nhau trên chiếc Honda của tôi chạy
long nhong khắp thị xă "câu giờ" để
vợ chồng H. tự do "tâm sự" đến
tối mịt chúng tôi mới rón rén về ngủ.
Cảm động nhất là vào cuối năm 1967,
lúc tôi, thầy Hoàng Oxygène, một số thầy khác của
trường công lập và thầy Văn Tường
của trường bán công nhận được lệnh
nhập ngũ th́ liên tiếp trong nhiều tuần lễ,
học sinh
các
lớp thay phiên tổ chức các đêm lửa trại
để tiễn chúng tôi lên đường. Thầy tṛ
quyến luyến chia tay nhau không cầm được
nước mắt v́ biết rằng "cổ lai chinh
chiến kỷ nhân hồi".
Trà Vinh hẹn một ngày về
Khi đến Trà Vinh, miền quê ngoại (mẹ tôi
sinh quán ở xă Phước Hưng, quận Trà Cú),năm 1965 với tuổi đời đôi
mươi lẻ đến nay đă quá lục tuần, tôi
vẫn mơ ngày nào đó sẽ trở lại chốn
xưa để thấy lại những con
đường số 1, số 2, số 3, Cây Dầu,
Hàng Mẹ.., để thăm lại ấp Tri Tân A, nơi
có vườn hoa rực
rở, thơm ngát của bà Cai Yến, để đi
ngang ấp Thanh Lệ sống lại giây phút hồi
họp đạp xe rước em từ nhà chị Ba
Michelle
(xin tha thứ cho những thầy giáo trẻ
độc thân thời đó nhé!), để xuống Đầu
Bờ hứng gió hay để ra Sân Bay xem đua xe
Hondạ.
Con đường từ Sài G̣n xuống Trà Vinh
chỉ khoảng 200 km, nhưng trong thời chiến tranh,
mỗi chuyến đi phải mất hết một ngày,
vượt qua bao nhiêu đoạn đường bị
đấp mô hay ngập nước. Tôi may mắn trong 4
năm dài lên xuống lộ tŕnh này tôi chưa bị
ngủ qua đêm dọc đường như một
số đồng nghiệp của tôi .
Nhưng nơi xa xôi, tỉnh mịch ấy vẫn là
chốn quyến rủ v́ sự ấm áp t́nh người: của
đồng nghiệp, của học tṛ, của
người dân sở tại . Nơi đó
truyền thống tôn sư trọng đạo vẫn c̣n
được ǵn giữ nên chúng tôi được mọi
người trọng vọng. Nhà ai có đám giỗ
cũng không quên mời ông thầy của con ḿnh v́ họ
quan niệm "không thầy đố mầy làm nên".
Trà Vinh
là một xứ cô liêu, u tịch ở một ngỏ cùng
của đất nước, nhưng vẫn là nơi mà
tôi hứa sẽ trở về trong một thời cơ
thuận tiện.
"Trà Vinh
thủ thỉ tiếng yêu đương,
"Xin
ở bên nhau khắp nẻo đựng
"Phút
giây êm ấm trôi qua chóng
"Dù
cách xa rồi vẫn nhớ thương"
(Trích
bài thơ "Tám nẻo Trà Vinh", cùng tác giả)
Sept-Îles,
Québec, Canada mùa thu 2006
Huỳnh Công Ân