Bút kư Huỳnh
Công Ân
Giấc mơ hồi
hương
"Bay về Bạc
Liêu, con sáo bay theo
phương người
"Bay về
Trà Vinh, con sáo bay theo đời tôi"
(Điệu buồn
phương nam-Vũ Đức Sao Biển)
Mỗi lần
nghe hai câu hát trên trong lúc ngồi trong pḥng khách, tôi nh́n qua
khung cửa sổ thấy bên ngoài tuyết rơi th́ ḷng tôi
lâng lâng tưởng nhớ đến miền đất
cô liêu Trà Vinh, nơi mà ḿnh đă trải qua những năm
tháng của tuổi thanh xuân với cái nghề được
ca ngợi là "kỹ sư tâm hồn". Và tôi nhủ
ḷng nhất định ḿnh phải trở về Trà Vinh dù
hiện tại đang ở cách xa nơi đó hơn nửa
ṿng trái đất .
Mùa Xuân năm
2008, tôi đă thực hiện giấc mơ hồi
hương: về Trà Vinh . Trong chuyến
đi về Việt Nam đầu tiên sau hai mươi mấy
năm sống tạm dung ở xứ người, tôi cảm
thấy ḿnh lạc lỏng trên chính quê hương của
ḿnh ở những nơi chốn ḿnh đi qua
. Nhất là tại Sài G̣n, thủ đô của miền
Nam mà nay đă đổi thành một cái tên dài tḥng, không giống
ai . Sài G̣n là nơi tôi lớn lên, vui
chơi, học hành, đổ đạt .
Sài G̣n là nơi ghi dấu những kỷ niệm của thời
tuổi trẻ khi c̣n là học sinh, sinh viên với những
mối t́nh học tṛ vụng dại nhưng thơ mộng
và lăng mạn . Sài G̣n c̣n là nơi hằn
trong kư ức tôi những biến động đầu thập
niên 60 mà với nhiệt huyết của tuổi thanh niên,
tôi bị lôi cuốn vào những cuộc xuống đường,
biểu t́nh, băi khóa chống chính quyền mà sau này tôi mới
biết là do những bàn tay đen tối giựt dâỵ Nhưng
đối với tôi, Sài G̣n ngày xưa xứng đáng với
danh hiệu ḥn ngọc Viễn Đông với vẻ lịch
sự và nét quư phái của nó. Không như Sài G̣n bây giờ, hỗn
tạp, dung tục, lố lăng, ô nhiểm với những
nhà cửa xây dựng bừa băi, đường phố bị
ngăn chặn khắp nơi, sông rạch cạn nước
đen ng̣m, hôi thúi, xe gắn máy chạy lộn xộn
và...người đông đảo, lố nhố đầu
đường, cuối hẻm. Trong những ngày ở lại
Sài G̣n, mỗi lần ngồi sau lưng các cậu em vợ
trên xe gắn máy, tim tôi như muốn nhảy ra khỏi lồng
ngực khi thấy mấy cậu em đang làm tṛ xiệc
lách, lạn trong rừng xe cộ . C̣n mỗi lần đi bộ trên
lề đường th́ tôi bị người ta xô đẩy
, giành bước .
Bởi vậy,
tôi muốn rời thành phố hỗn độn này để
đi thăm các nơi khác, nhất là Trà Vinh, nơi mà tôi
đă trải qua bốn năm đầu của cuộc
đời thầy giáo .
Đường
quê hương sao khuất mặt quê hương
Không như truớc 75, nếu
muốn đi miền tây, người ta phải vô bến
xe lục tỉnh để đi xe đ̣ (tôi c̣n nhớ
ngày xưa tôi thường đáp chiếc xe thơ Hiệp Thuận, chuyến xe tài nhứt đi Trà Vinh vào sáng sớm), bây giờ tôi chỉ
cần điện thoại cho một công ty xe khách th́ họ
cho xe nhỏ (gọi là xe trung chuyển) đến tận
khách sạn đón vợ chồng tôi và cô em vợ đưa
đến văn pḥng công ty . Ở đó, họ tập hợp
hành khách đến từ các nơi để lên xe khác đi Trà Vinh.
Rời văn
pḥng công ty xe khách, khi bước lên chiếc xe 15 chỗ hiệu
Mercedes cũ kỹ, bà xă tôi nói với tôi rằng bà e ngại
"con trâu già" này không đưa nỗi chúng tôi đến
Trà Vinh . Đúng như tiên đoán của
vợ tôi, khi xe vừa qua khỏi An Lạc th́ bị chết
máy, tài xế và anh lơ loay hoay măi mà không làm xe nổ máy lại
được . Họ đành gọi
điện thoại về công ty xin xe khác .
Dù bực ḿnh v́ phải đội nắng hơn một giờ
đồng hồ, chúng tôi thấy hài ḷng khi được
chuyển qua một xe bus lớn mà mười mấy hành
khách chúng tôi ngồi thoải mái .
32 năm sau khi
chiến tranh kết thúc, con đường quốc lộ
4 nay được gọi là quốc lộ 1A đựơc
nới rộng hơn, tráng nhựa láng hơn, xe cộ di
chuyển đông hơn, nhưng tôi lấy làm thất vọng
v́ cảnh trí hai bên đường .
Ngày truớc, khi
xe qua khỏi cầu Bến Lức, tôi thấy hai bên đường,
khung cảnh đồng quê với những cánh đồng
bát ngát chạy đến tận chân trời, làm cho đôi
mắt của tôi thấy thoải mái v́ đă thoát khỏi
sự giới hạn tầm mắt khi ở trong thành phố
Sài G̣n. Ngày nay, suốt quốc lộ 4 cũ,
nhà cửa liên tiếp nhau chạy dài hai bên đường.
Không c̣n cảnh đồng ruộng tươi mát trước
mắt như xưa, thành ra cái thú ngắm quang cảnh hai
bên đường khi đi xe đ̣ của tôi không c̣n nữa .
Những thị
trấn quen thuộc bên đường như Tân An, Bến
Tranh, Trung Lương, Cai Lậỵ..mà
ngày trước tôi đă đi qua không biết bao nhiêu lần
trong những chuyến đi về Sài G̣n - Trà Vinh trong những
năm cuối của thập niên 60, bây giờ không gợi
nhớ chút ǵ trong tôi h́nh ảnh những phố thị nhỏ
xinh xắn chơ vơ giữa thảm ruộng xanh bát ngát
xung quanh, h́nh ảnh đặc thù, thân thương của
đồng quê miền Nam, dù lúc đó c̣n trong hoàn cảnh
chiến tranh .
Dù cây cầu mới
xây dựng tại Mỹ Thuận làm chuyến đi về
Trà Vinh được rút ngắn, nhưng tôi thấy mất cái thú ngồi
trên chiếc bắc, nh́n xuống mặt nước Tiền
Giang để thấy những dề lục b́nh trôi man mác
về nơi vô định làm ḷng ḿnh thắm thía với
bài vọng cổ của Út Trà Ôn trong vỡ cải
lương Tuyệt T́nh Ca . Tôi càng thấy tiếc nuối
hơn khi xe chạy ngang xă Trường An mà không thấy
cái nhà lồng chợ Trường An, đối diện
nơi ngày xưa
đơn vị tôi tập trung bên quốc lộ
để chờ trực thăng đến bốc đi
thảy vào mặt trận . Lúc đó, tôi ngồi bên này
đường nh́n qua ngôi chợ bên kia đường mà
ḷng tôi lan man thương xót cho thân phận long đong của
cô gái Vĩnh Long có tên Lê Thị Trường An trong tuồng
cải lương nói trên .
Khi xe đi ngang
thị xă Vĩnh Long, nơi kỷ niệm thời quân ngũ
của ḿnh, tôi không thấy một xúc cảm nào ở
nơi chốn mà ḿnh từng
trải qua một cuộc sống hào hùng, ngang tàng của một
người lính tác chiến sau những ngày hành quân đối
diện tử thần . Tôi càng thất vọng khi xe chạy
đến ngả tư Long Hồ, nh́n quanh quất không thấy dấu vết ǵ c̣n sót lại của bộ chỉ
huy trung đoàn 16 , sư đoàn 9 bộ binh, nơi mà 40
năm truớc , tôi là chuẩn úy mới ra trường
đến tŕnh diện đơn vị để chờ
phân phối ra tiểu đoàn. Ngả tư Long Hồ cũng là nơi mà
tôi đă gặp một đóa hoa đồng nội biết
nói để trải qua một cuộc t́nh sóng gió khi hai
người ở hai chiến tuyến khác nhau .
Liên tỉnh lộ
7A nối liền Vĩnh Long và Trà Vinh ngày nay không c̣n bi
đào phá, đấp mô như thời chiến tranh nhưng
trên mặt con đường chỉ dài 60 km, tôi đếm
thấy khoảng 40 dấu vết c̣n lưu lại bằng
vôi trắng của các tai nạn lưu thông xảy ra không lâu , như vậy
trung b́nh cứ 1,5 km là có một tai nạn . Điều
này cho thấy lưu thông trên các con đường ở Việt
Nam rất nguy hiểm v́ ư thức tôn trọng luật
lưu thông của các người lái xe rất thấp .
Đoạn cuối
của cuộc hành tŕnh dài gần 200 km trở về
nơi chốn kỷ niệm đầu đời dạy
học của tôi cũng chỉ đem lại cảm giác
ngỡ ngàng, xa lạ .Người bạn đồng nghiệp
thân thiết của tôi, anh Huỳnh Đạt Bửu, ngày
xưa trong một chuyến đi từ Sài G̣n về Trà
Vinh với tôi trên con đường này, nh́n cảnh tàn phá
của quê hương trong thời chiến tranh đă viết
bốn câu thơ diễn tả cảm xúc của ḿnh:
Đường
chúng ḿnh đi mang nhiều chiến tích
Mưa đầu
mùa làm loang lỗ vết thương
Chiếc xe già đọng mưa làm nước mắt
Đường
quê hương sao khuất mặt quê hương
Bây giờ con
đường không c̣n vết tích chiến tranh nhưng
không mang h́nh ảnh quê hương thân thương nữa . Tôi trở thành người khách xa lạ
trên quê hương của chính ḿnh .
Trà Vinh rợp
bóng cây xanh
Trà Vinh tha thướt
dưới hàng me
Áo trắng trinh
nguyên vẻ rụt rè
Bóng nhỏ chân
chim xào xạc lá
Tiếng hát
sơn ca riú rít về
(Tám nẽo Trà Vinh
- Huỳnh Công Ân)
Bốn câu
thơ trên tôi đă viết để mô tả con đường
hàng me trong giờ tan trường mà những tà áo trắng
của các nữ sinh hai trường công lập Vĩnh B́nh
và bán công Trần Trung Tiên đă tô điểm thêm vẻ
đẹp của con đường thơ mộng và nhiều
bóng mát nhất của thị xă Trà Vinh . Nỗi thất vọng
về quang cảnh quê hương trong suốt cuộc hành
tŕnh chợt tan biến khi xe vào thị xă Trà Vinh v́ ở
đây cây xanh vẫn c̣n nguyên vẹn để giữ vẻ
cô liêu quyến rũ của một thị trấn heo hút, tận
cùng . Đúng như lời một người bạn dạy
cùng bộ môn toán, anh Tài "già" đă khen thành phố Trà Vinh vẫn c̣n
giữ được vẻ đẹp thiên nhiên với
hai hàng cây xanh trên đường phố tạo bóng mát cho
khách bộ hành, không như đa số các thành phố khác,
cây cối đă bị đốn bỏ để xây dựng
nhà cao tầng làm thành phố càng nóng bức.
Xe đổ
chúng tôi xuống khách sạn Trà Vinh Palace .
Tôi đă nhờ anh Huỳnh Bá Lạc, người bạn
đồng nghiệp cùng khóa điện thoại giữ
pḥng trước cho chúng tôi . Tôi nghe nói chủ nhân khách sạn
này là một học sinh cũ của trường công lập Vĩnh
B́nh . Khách sạn này có dáng dấp một biệt thự với
một sân tuy không lớn nhưng trồng hoa rất đẹp,
chung quanh là tường cao bao bọc .
Trà Vinh thắm
thiết t́nh bằng hữu
Sau khi nhận
pḥng, tắm rửa xong th́ Lạc đến gặp chúng tôi
và đưa về nhà anh .Ở đó đă có Huỳnh
Đạt Bửu
và Từ Phán ngồi chờ . Anh chị Lạc đă chuẩn bị
một buổi tiệc thịnh soạn đón tiếp
chúng tôi . Hôm nay là ngày mồng ba tết nên nhà Lạc vẫn
c̣n không khí Xuân với một cây mai lớn trồng trong một
cái chậu giữa nhà. Gần 40 năm, bốn thầy giáo
già mới gặp lại nhau nên có biết bao chuyện để hàn
huyên.
Huỳnh Đạt
Bửu là người sinh trưởng tại Trà Vinh, Huỳnh
Bá Lạc, người Sài G̣n nhận quê vợ là quê ḿnh, Từ
Phán , người miền Trung nhận quê bạn là quê ḿnh,
c̣n tôi th́ đây là quê ngoại .Vậy có thể nói bốn
chúng tôi vừa là bạn vừa là đồng hương .
Bửu, Lạc và Phán không giấu được nỗi
vui mừng khi đón người bạn tha hương trở
về thăm bạn bè nơi quê cũ.
Sáng hôm sau, chúng
tôi lại họp mặt ăn sáng tại nhà Huỳnh Đạt
Bửu . Trong hai mươi mấy
năm ở nước ngoài, tôi chỉ có một lần nhận
được thư của Bửu kể
những nỗi khó khăn của anh và những người
bạn cũ c̣n ở lại quê nhà. Câu chuyện hơn hai
mươi năm sau ngày miền Nam đổi chủ, anh mới
có dịp mang lại đôi giày nhân đám cưới của
con gái làm tôi không cầm được nước mắt
. Nhưng nay ,các con anh làm ăn khá giả
nên giúp anh chị Bửu xây được một căn
nhà khang trang như một biệt thự, chung quanh có vườn
cây, ở ngoại ô của thị xă. Tôi rất vui mừng
cho bạn ḿnh đă thoát khỏi sự khó khăn trong cuộc
sống . Có một số học tṛ cũ
đến chúc tết thầy Bửu trong đó có vợ chồng
Đức và Nguyệt Viên từ Mỹ về, Nguyễn Hồng
Vân từ Trà Ôn đến...Tôi đă gặp Đức và
Viên ở Cali, riêng về Vân, nghe nói cậu ta làm ăn trong
ngành phân bón rất khấm khá.
Trà Vinh nồng ấm
nghĩa thầy tṛ
Vân, Đức
và Nguyệt Viên cho tôi biết trưa hôm nay có một buổi
tiệc họp mặt cựu học sinh lớp 11B2 niên
khóa 1966-1967 của trường công lập Vĩnh B́nh tại nhà hàng một học
tṛ cũ của tôi là Giang Minh Châu . Họ mời các thầy
đến tham dự .Bửu và Lạc là người địa
phương có một ít vướng mắc với một
vài học tṛ cũ nay làm việc trong chính quyền địa
phương nên không muốn tham dự .Riêng tôi nghĩ ḿnh
là "kẻ ở miền xa" nên nhận lời
. V́ thế sau khi từ giả Bửu và Lạc, tôi
đưa bà xă và cô em vợ ra chợ Trà Vinh để họ
đi phố, c̣n tôi gọi xe ôm đến nhà hàng của
Giang Minh Châu .
Đến nơi,
tôi thấy có độ vài chục người, đa số
đều lớn tuổi với những mái tóc hoa râm, ngồi
hai bên một dăy bàn được kê dài sát nhau ở bao
lơn của nhà hàng . Ngoài Đức,
Viên , Nguyễn Hồng Vân và Trần
Tuấn Kiệt về từ Đức ( tôi đă gặp ở
Sài G̣n trước đó) không ai nhận ra tôi . Đức
muốn dành sự ngạc nhiên cho các bạn học cũ của
ḿnh nên đố họ đoán xem tôi là ai .
Tôi nghĩ mọi người chắc đều cố moi
trong kư ức coi đây là một người bạn học
cũ năm nào của họ . Hơn 40
năm đă qua, tuổi tác thầy tṛ lại không chênh lệch
bao nhiêu nên tôi và họ trông cũng trạc như nhau nếu không nói
là tôi có vẻ trẻ hơn v́ được tủ lạnh
Canada ướp kỷ . Mọi người vẫn ngơ
ngác không biết tôi là ai . Đức bật
mí: "Thầy Huỳnh Công Ân dạy
toán lớp ḿnh đó". Mọi người đồng
thanh kêu ồ lên một tiếng . Rồi
th́ mỗi người đều hỏi tôi có nhận ra và
nhớ tên của họ không ? Tôi quan sát
từng người, cố gắng muờng tuợng lại những
gương mặt tuổi học tṛ 16, 17 ngày xưa qua những
gương mặt xấp xĩ lục tuần hiện nay
của họ . Nhưng ngoại trừ Thạch Thanh Phú,
người học tṛ gốc Ấn dễ nhận diện,
tôi không nhận
ra được ai .
Thời gian thắm
thoát qua nhanh thật . Mớ ngày nào tôi là một thầy giáo trẻ
mới ra trường, vừa tṛn 21 tuổi, các học tṛ
của tôi c̣n đang độ tuổi mộng mơ, cả
một tương lai chờ đón chúng tôi . Nhưng giờ
đây, tôi nghĩ thấy cuộc đời quá ngắn ngũi . Thầy tṛ chúng tôi nay
là những ông ba` già. C̣n gặp lại nhau, tay bắt mặt mừng là điều hạnh
phúc. Biết c̣n có dịp khác hay không?
Đức nói với
tôi để cậu đến nhà Huỳnh Văn Giàu kêu
đến gặp tôi . Giàu là học tṛ cũng
là em họ của tôi . Ngày
trước, tôi ở nhà của Giàu để đi dạy
học. Sáng nào tôi cũng chở Giàu bằng xe Honda
đến tiệm nước Vĩnh Lạc ăn hủ
tíu, uống cà phê rồi đến trường, tôi vào lớp
để dạy, Giàu vào lớp để học
.
Khi hai người
đến nhà hàng, Đức chỉ tôi hỏi Giàu biết ai đây
không. Giàu nh́n tôi ngơ ngác một hồi lâu mới kêu lên:
anh Hai .
Một lát sau có
anh Văn Tường, cựu hiệu trưởng trường
trung học bán công Trần Trung Tiên, hiện là Hội
trưởng Hội Ái Hữu Trà Vinh ở hải ngoại
từ Mỹ về đến tham dự.
Tôi phải cụng
ly với từng người học tṛ cũ nên khi di
đủ giáp ṿng th́ đă thắm say .
Say rượu hay say t́nh nghĩa thầy tṛ ?
Qua ngày hôm sau th́ tôi bị tắt tiếng luôn cho đến
ngày lên máy bay trở lại Canada .
C̣n một chút ǵ
để nhớ để thương
Chiều hôm
đó, Giàu lấy hai chiếc xe gắn máy, cậu ta chở
tôi , c̣n cô em vợ tôi chở bà xă tôi, Giàu
hướng dẫn chúmg tôi đi một ṿng thăm viếng
thị xă Trà Vinh. Tôi có đến trường trung học
công lập Vĩnh B́nh cũ, nay đă mang một cái tên xa lạ
.Ngôi trường thân yêu ngày xưa nay đă xuống cấp
từ h́nh thức đến nội dung .Những dăy lầu
A,B,C vẫn c̣n đó trơ gan cùng tuế nguyệt nhưng
nay có vẻ điêu tàn . Trường gồm cả
đệ nhứt cấp và đệ nhị cấp tụt
xuống thành trường "phổ thông cơ sở"
(tức là đệ nhứt cấp).
Tạo hóa gây chi
cuộc hí truờng
Đến nay thắm
thoát mấy tinh sương
(Thăng Long
Thành Hoài Cổ-Bà Huyện Thanh Quan)
Dù ngậm ngùi
trước sự đổi thay của ngôi trường
cũ, tôi cũng nhờ Giàu bấm cho mấy pô h́nh tôi
đứng trước cổng trường
.
Sau đó Giàu
đưa chúng tôi đi viếng hai cảnh chùa; chùa Lưỡng
Xuyên tượng trưng cho Phật Giáo đại thừa
của người Việt và Việt gốc Hoa và chùa Hang
đại diện cho Phật Giáo tiểu thừa của
người Việt gốc Miên .
Buổi
tối, tôi mời Bửu, vợ chồng Lạc đến
truớc sân nhà của Giàu, nơi đó tôi có đặt một
bữa tiệc mang đến từ một nhà hàng bên cạnh
để từ giả các bạn. V́ "nhằm
giờ xổ số" nên Từ Phán, chủ một đại
lư vé số ở chợ Trà Vinh không đến được .
Sáng hôm sau, ngồi
trên xe đ̣ đi Cần Thơ, tôi miên man nghĩ đến
hai ngày ngắn ngủi bên cạnh bạn bè và học tṛ cũ
ở Trà Vinh .Chuyến về quê hương của ḿnh vẫn
c̣n t́m đuỢc một niềm an ủi ở vùng đất
cô liêu với cảnh cũ, t́nh xưa .Và đó cũng là những
ǵ tôi sẽ đem theo ḿnh khi trở về xứ lạnh
Canada như là những kỷ niệm đẹp nhứt ở
buôi hoàng hôn của cuộc đời .
Montréal cuối thu 2008