Về Trà Vinh

Bút ký Huỳnh Công Ân

Giấc mơ hồi hương

"Bay về Bạc Liêu, con sáo bay theo phương người

"Bay về Trà Vinh, con sáo bay theo đời tôi"

(Điệu buồn phương nam-Vũ Đức Sao Biển)

Mỗi lần nghe hai câu hát trên trong lúc ngồi trong phòng khách, tôi nhìn qua khung cửa sổ thấy bên ngoài tuyết rơi thì lòng tôi lâng lâng tưởng nhớ đến miền đất cô liêu Trà Vinh, nơi mà mình đã trải qua những năm tháng của tuổi thanh xuân với cái nghề được ca ngợi là "kỹ sư tâm hồn". Và tôi nhủ lòng nhất định mình phải trở về Trà Vinh dù hiện tại đang ở cách xa nơi đó hơn nửa vòng trái đất .

Mùa Xuân năm 2008, tôi đã thực hiện giấc mơ hồi hương: về Trà Vinh . Trong chuyến đi về Việt Nam đầu tiên sau hai mươi mấy năm sống tạm dung ở xứ người, tôi cảm thấy mình lạc lỏng trên chính quê hương của mình ở những nơi chốn mình đi qua . Nhất là tại Sài Gòn, thủ đô của miền Nam mà nay đã đổi thành một cái tên dài thòng, không giống ai . Sài Gòn là nơi tôi lớn lên, vui chơi, học hành, đổ đạt . Sài Gòn là nơi ghi dấu những kỷ niệm của thời tuổi trẻ khi còn là học sinh, sinh viên với những mối tình học trò vụng dại nhưng thơ mộng và lãng mạn . Sài Gòn còn là nơi hằn trong ký ức tôi những biến động đầu thập niên 60 mà với nhiệt huyết của tuổi thanh niên, tôi bị lôi cuốn vào những cuộc xuống đường, biểu tình, bãi khóa chống chính quyền mà sau này tôi mới biết là do những bàn tay đen tối giựt dâỵ Nhưng đối với tôi, Sài Gòn ngày xưa xứng đáng với danh hiệu hòn ngọc Viễn Đông với vẻ lịch sự và nét quý phái của nó. Không như Sài Gòn bây giờ, hỗn tạp, dung tục, lố lăng, ô nhiểm với những nhà cửa xây dựng bừa bãi, đường phố bị ngăn chặn khắp nơi, sông rạch cạn nước đen ngòm, hôi thúi, xe gắn máy chạy lộn xộn và...người đông đảo, lố nhố đầu đường, cuối hẻm. Trong những ngày ở lại Sài Gòn, mỗi lần ngồi sau lưng các cậu em vợ trên xe gắn máy, tim tôi như muốn nhảy ra khỏi lồng ngực khi thấy mấy cậu em đang làm trò xiệc lách, lạn trong rừng xe cộ . Còn mỗi lần đi bộ trên lề đường thì tôi bị người ta xô đẩy , giành bước .

Bởi vậy, tôi muốn rời thành phố hỗn độn này để đi thăm các nơi khác, nhất là Trà Vinh, nơi mà tôi đã trải qua bốn năm đầu của cuộc đời thầy giáo .

Đường quê hương sao khuất mặt quê hương

Không như truớc 75, nếu muốn đi miền tây, người ta phải vô bến xe lục tỉnh để đi xe đò (tôi còn nhớ ngày xưa tôi thường đáp chiếc xe thơ Hiệp Thuận, chuyến xe tài nhứt đi Trà Vinh vào sáng sớm), bây giờ tôi chỉ cần điện thoại cho một công ty xe khách thì họ cho xe nhỏ (gọi là xe trung chuyển) đến tận khách sạn đón vợ chồng tôi và cô em vợ đưa đến văn phòng công ty . Ở đó, họ tập hợp hành khách đến từ các nơi để lên xe khác đi Trà Vinh.

Rời văn phòng công ty xe khách, khi bước lên chiếc xe 15 chỗ hiệu Mercedes cũ kỹ, bà xã tôi nói với tôi rằng bà e ngại "con trâu già" này không đưa nỗi chúng tôi đến Trà Vinh . Đúng như tiên đoán của vợ tôi, khi xe vừa qua khỏi An Lạc thì bị chết máy, tài xế và anh lơ loay hoay mãi mà không làm xe nổ máy lại được . Họ đành gọi điện thoại về công ty xin xe khác . Dù bực mình vì phải đội nắng hơn một giờ đồng hồ, chúng tôi thấy hài lòng khi được chuyển qua một xe bus lớn mà mười mấy hành khách chúng tôi ngồi thoải mái .

32 năm sau khi chiến tranh kết thúc, con đường quốc lộ 4 nay được gọi là quốc lộ 1A đựơc nới rộng hơn, tráng nhựa láng hơn, xe cộ di chuyển đông hơn, nhưng tôi lấy làm thất vọng vì cảnh trí hai bên đường .

Ngày truớc, khi xe qua khỏi cầu Bến Lức, tôi thấy hai bên đường, khung cảnh đồng quê với những cánh đồng bát ngát chạy đến tận chân trời, làm cho đôi mắt của tôi thấy thoải mái vì đã thoát khỏi sự giới hạn tầm mắt khi ở trong thành phố Sài Gòn. Ngày nay, suốt quốc lộ 4 cũ, nhà cửa liên tiếp nhau chạy dài hai bên đường. Không còn cảnh đồng ruộng tươi mát trước mắt như xưa, thành ra cái thú ngắm quang cảnh hai bên đường khi đi xe đò của tôi không còn nữa .

Những thị trấn quen thuộc bên đường như Tân An, Bến Tranh, Trung Lương, Cai Lậỵ..mà ngày trước tôi đã đi qua không biết bao nhiêu lần trong những chuyến đi về Sài Gòn - Trà Vinh trong những năm cuối của thập niên 60, bây giờ không gợi nhớ chút gì trong tôi hình ảnh những phố thị nhỏ xinh xắn chơ vơ giữa thảm ruộng xanh bát ngát xung quanh, hình ảnh đặc thù, thân thương của đồng quê miền Nam, dù lúc đó còn trong hoàn cảnh chiến tranh .

Dù cây cầu mới xây dựng tại Mỹ Thuận làm chuyến đi về Trà Vinh được rút ngắn, nhưng tôi thấy mất cái thú ngồi trên chiếc bắc, nhìn xuống mặt nước Tiền Giang để thấy những dề lục bình trôi man mác về nơi vô định làm lòng mình thắm thía với bài vọng cổ của Út Trà Ôn trong vỡ cải lương Tuyệt Tình Ca . Tôi càng thấy tiếc nuối hơn khi xe chạy ngang xã Trường An mà không thấy cái nhà lồng chợ Trường An, đối diện nơi ngày xưa đơn vị tôi tập trung bên quốc lộ để chờ trực thăng đến bốc đi thảy vào mặt trận . Lúc đó, tôi ngồi bên này đường nhìn qua ngôi chợ bên kia đường mà lòng tôi lan man thương xót cho thân phận long đong của cô gái Vĩnh Long có tên Lê Thị Trường An trong tuồng cải lương nói trên .

Khi xe đi ngang thị xã Vĩnh Long, nơi kỷ niệm thời quân ngũ của mình, tôi không thấy một xúc cảm nào ở nơi chốn mà mình từng trải qua một cuộc sống hào hùng, ngang tàng của một người lính tác chiến sau những ngày hành quân đối diện tử thần . Tôi càng thất vọng khi xe chạy đến ngả tư Long Hồ, nhìn quanh quất không thấy dấu vết gì còn sót lại của bộ chỉ huy trung đoàn 16 , sư đoàn 9 bộ binh, nơi mà 40 năm truớc , tôi là chuẩn úy mới ra trường đến trình diện đơn vị để chờ phân phối ra tiểu đoàn. Ngả tư Long Hồ cũng là nơi mà tôi đã gặp một đóa hoa đồng nội biết nói để trải qua một cuộc tình sóng gió khi hai người ở hai chiến tuyến khác nhau .

Liên tỉnh lộ 7A nối liền Vĩnh Long và Trà Vinh ngày nay không còn bi đào phá, đấp mô như thời chiến tranh nhưng trên mặt con đường chỉ dài 60 km, tôi đếm thấy khoảng 40 dấu vết còn lưu lại bằng vôi trắng của các tai nạn lưu thông xảy ra không lâu , như vậy trung bình cứ 1,5 km là có một tai nạn . Điều này cho thấy lưu thông trên các con đường ở Việt Nam rất nguy hiểm vì ý thức tôn trọng luật lưu thông của các người lái xe rất thấp .

Đoạn cuối của cuộc hành trình dài gần 200 km trở về nơi chốn kỷ niệm đầu đời dạy học của tôi cũng chỉ đem lại cảm giác ngỡ ngàng, xa lạ .Người bạn đồng nghiệp thân thiết của tôi, anh Huỳnh Đạt Bửu, ngày xưa trong một chuyến đi từ Sài Gòn về Trà Vinh với tôi trên con đường này, nhìn cảnh tàn phá của quê hương trong thời chiến tranh đã viết bốn câu thơ diễn tả cảm xúc của mình:

Đường chúng mình đi mang nhiều chiến tích

Mưa đầu mùa làm loang lỗ vết thương

Chiếc xe già đọng mưa làm nước mắt

Đường quê hương sao khuất mặt quê hương

Bây giờ con đường không còn vết tích chiến tranh nhưng không mang hình ảnh quê hương thân thương nữa . Tôi trở thành người khách xa lạ trên quê hương của chính mình .

Trà Vinh rợp bóng cây xanh

Trà Vinh tha thướt dưới hàng me

Áo trắng trinh nguyên vẻ rụt rè

Bóng nhỏ chân chim xào xạc lá

Tiếng hát sơn ca riú rít về

(Tám nẽo Trà Vinh - Huỳnh Công Ân)

Bốn câu thơ trên tôi đã viết để mô tả con đường hàng me trong giờ tan trường mà những tà áo trắng của các nữ sinh hai trường công lập Vĩnh Bình và bán công Trần Trung Tiên đã tô điểm thêm vẻ đẹp của con đường thơ mộng và nhiều bóng mát nhất của thị xã Trà Vinh . Nỗi thất vọng về quang cảnh quê hương trong suốt cuộc hành trình chợt tan biến khi xe vào thị xã Trà Vinh vì ở đây cây xanh vẫn còn nguyên vẹn để giữ vẻ cô liêu quyến rũ của một thị trấn heo hút, tận cùng . Đúng như lời một người bạn dạy cùng bộ môn toán, anh Tài "già" đã khen thành phố Trà Vinh vẫn còn giữ được vẻ đẹp thiên nhiên với hai hàng cây xanh trên đường phố tạo bóng mát cho khách bộ hành, không như đa số các thành phố khác, cây cối đã bị đốn bỏ để xây dựng nhà cao tầng làm thành phố càng nóng bức.

Xe đổ chúng tôi xuống khách sạn Trà Vinh Palace . Tôi đã nhờ anh Huỳnh Bá Lạc, người bạn đồng nghiệp cùng khóa điện thoại giữ phòng trước cho chúng tôi . Tôi nghe nói chủ nhân khách sạn này là một học sinh cũ của trường công lập Vĩnh Bình . Khách sạn này có dáng dấp một biệt thự với một sân tuy không lớn nhưng trồng hoa rất đẹp, chung quanh là tường cao bao bọc .

Trà Vinh thắm thiết tình bằng hữu

Sau khi nhận phòng, tắm rửa xong thì Lạc đến gặp chúng tôi và đưa về nhà anh .Ở đó đã có Huỳnh Đạt Bửu và Từ Phán ngồi chờ . Anh chị Lạc đã chuẩn bị một buổi tiệc thịnh soạn đón tiếp chúng tôi . Hôm nay là ngày mồng ba tết nên nhà Lạc vẫn còn không khí Xuân với một cây mai lớn trồng trong một cái chậu giữa nhà. Gần 40 năm, bốn thầy giáo già mới gặp lại nhau nên có biết bao chuyện để hàn huyên.

Huỳnh Đạt Bửu là người sinh trưởng tại Trà Vinh, Huỳnh Bá Lạc, người Sài Gòn nhận quê vợ là quê mình, Từ Phán , người miền Trung nhận quê bạn là quê mình, còn tôi thì đây là quê ngoại .Vậy có thể nói bốn chúng tôi vừa là bạn vừa là đồng hương . Bửu, Lạc và Phán không giấu được nỗi vui mừng khi đón người bạn tha hương trở về thăm bạn bè nơi quê cũ.

Sáng hôm sau, chúng tôi lại họp mặt ăn sáng tại nhà Huỳnh Đạt Bửu . Trong hai mươi mấy năm ở nước ngoài, tôi chỉ có một lần nhận được thư của Bửu kể những nỗi khó khăn của anh và những người bạn cũ còn ở lại quê nhà. Câu chuyện hơn hai mươi năm sau ngày miền Nam đổi chủ, anh mới có dịp mang lại đôi giày nhân đám cưới của con gái làm tôi không cầm được nước mắt . Nhưng nay ,các con anh làm ăn khá giả nên giúp anh chị Bửu xây được một căn nhà khang trang như một biệt thự, chung quanh có vườn cây, ở ngoại ô của thị xã. Tôi rất vui mừng cho bạn mình đã thoát khỏi sự khó khăn trong cuộc sống . Có một số học trò cũ đến chúc tết thầy Bửu trong đó có vợ chồng Đức và Nguyệt Viên từ Mỹ về, Nguyễn Hồng Vân từ Trà Ôn đến...Tôi đã gặp Đức và Viên ở Cali, riêng về Vân, nghe nói cậu ta làm ăn trong ngành phân bón rất khấm khá.

Trà Vinh nồng ấm nghĩa thầy trò

Vân, Đức và Nguyệt Viên cho tôi biết trưa hôm nay có một buổi tiệc họp mặt cựu học sinh lớp 11B2 niên khóa 1966-1967 của trường công lập Vĩnh Bình tại nhà hàng một học trò cũ của tôi là Giang Minh Châu . Họ mời các thầy đến tham dự .Bửu và Lạc là người địa phương có một ít vướng mắc với một vài học trò cũ nay làm việc trong chính quyền địa phương nên không muốn tham dự .Riêng tôi nghĩ mình là "kẻ ở miền xa" nên nhận lời . Vì thế sau khi từ giả Bửu và Lạc, tôi đưa bà xã và cô em vợ ra chợ Trà Vinh để họ đi phố, còn tôi gọi xe ôm đến nhà hàng của Giang Minh Châu .

Đến nơi, tôi thấy có độ vài chục người, đa số đều lớn tuổi với những mái tóc hoa râm, ngồi hai bên một dãy bàn được kê dài sát nhau ở bao lơn của nhà hàng . Ngoài Đức, Viên , Nguyễn Hồng Vân và Trần Tuấn Kiệt về từ Đức ( tôi đã gặp ở Sài Gòn trước đó) không ai nhận ra tôi . Đức muốn dành sự ngạc nhiên cho các bạn học cũ của mình nên đố họ đoán xem tôi là ai . Tôi nghĩ mọi người chắc đều cố moi trong ký ức coi đây là một người bạn học cũ năm nào của họ . Hơn 40 năm đã qua, tuổi tác thầy trò lại không chênh lệch bao nhiêu nên tôi và họ trông cũng trạc như nhau nếu không nói là tôi có vẻ trẻ hơn vì được tủ lạnh Canada ướp kỷ . Mọi người vẫn ngơ ngác không biết tôi là ai . Đức bật mí: "Thầy Huỳnh Công Ân dạy toán lớp mình đó". Mọi người đồng thanh kêu ồ lên một tiếng . Rồi thì mỗi người đều hỏi tôi có nhận ra và nhớ tên của họ không ? Tôi quan sát từng người, cố gắng muờng tuợng lại những gương mặt tuổi học trò 16, 17 ngày xưa qua những gương mặt xấp xĩ lục tuần hiện nay của họ . Nhưng ngoại trừ Thạch Thanh Phú, người học trò gốc Ấn dễ nhận diện, tôi không nhận ra được ai .

Thời gian thắm thoát qua nhanh thật . Mớ ngày nào tôi là một thầy giáo trẻ mới ra trường, vừa tròn 21 tuổi, các học trò của tôi còn đang độ tuổi mộng mơ, cả một tương lai chờ đón chúng tôi . Nhưng giờ đây, tôi nghĩ thấy cuộc đời quá ngắn ngũi . Thầy trò chúng tôi nay là những ông ba` già. Còn gặp lại nhau, tay bắt mặt mừng là điều hạnh phúc. Biết còn có dịp khác hay không?

Đức nói với tôi để cậu đến nhà Huỳnh Văn Giàu kêu đến gặp tôi . Giàu là học trò cũng là em họ của tôi . Ngày trước, tôi ở nhà của Giàu để đi dạy học. Sáng nào tôi cũng chở Giàu bằng xe Honda đến tiệm nước Vĩnh Lạc ăn hủ tíu, uống cà phê rồi đến trường, tôi vào lớp để dạy, Giàu vào lớp để học .

Khi hai người đến nhà hàng, Đức chỉ tôi hỏi Giàu biết ai đây không. Giàu nhìn tôi ngơ ngác một hồi lâu mới kêu lên: anh Hai .

Một lát sau có anh Văn Tường, cựu hiệu trưởng trường trung học bán công Trần Trung Tiên, hiện là Hội trưởng Hội Ái Hữu Trà Vinh ở hải ngoại từ Mỹ về đến tham dự.

Tôi phải cụng ly với từng người học trò cũ nên khi di đủ giáp vòng thì đã thắm say . Say rượu hay say tình nghĩa thầy trò ? Qua ngày hôm sau thì tôi bị tắt tiếng luôn cho đến ngày lên máy bay trở lại Canada .

Còn một chút gì để nhớ để thương

Chiều hôm đó, Giàu lấy hai chiếc xe gắn máy, cậu ta chở tôi , còn cô em vợ tôi chở bà xã tôi, Giàu hướng dẫn chúmg tôi đi một vòng thăm viếng thị xã Trà Vinh. Tôi có đến trường trung học công lập Vĩnh Bình cũ, nay đã mang một cái tên xa lạ .Ngôi trường thân yêu ngày xưa nay đã xuống cấp từ hình thức đến nội dung .Những dãy lầu A,B,C vẫn còn đó trơ gan cùng tuế nguyệt nhưng nay có vẻ điêu tàn . Trường gồm cả đệ nhứt cấp và đệ nhị cấp tụt xuống thành trường "phổ thông cơ sở" (tức là đệ nhứt cấp).

Tạo hóa gây chi cuộc hí truờng

Đến nay thắm thoát mấy tinh sương

(Thăng Long Thành Hoài Cổ-Bà Huyện Thanh Quan)

Dù ngậm ngùi trước sự đổi thay của ngôi trường cũ, tôi cũng nhờ Giàu bấm cho mấy pô hình tôi đứng trước cổng trường .

Sau đó Giàu đưa chúng tôi đi viếng hai cảnh chùa; chùa Lưỡng Xuyên tượng trưng cho Phật Giáo đại thừa của người Việt và Việt gốc Hoa và chùa Hang đại diện cho Phật Giáo tiểu thừa của người Việt gốc Miên .

Buổi tối, tôi mời Bửu, vợ chồng Lạc đến truớc sân nhà của Giàu, nơi đó tôi có đặt một bữa tiệc mang đến từ một nhà hàng bên cạnh để từ giả các bạn. Vì "nhằm giờ xổ số" nên Từ Phán, chủ một đại lý vé số ở chợ Trà Vinh không đến được .

Sáng hôm sau, ngồi trên xe đò đi Cần Thơ, tôi miên man nghĩ đến hai ngày ngắn ngủi bên cạnh bạn bè và học trò cũ ở Trà Vinh .Chuyến về quê hương của mình vẫn còn tìm đuỢc một niềm an ủi ở vùng đất cô liêu với cảnh cũ, tình xưa .Và đó cũng là những gì tôi sẽ đem theo mình khi trở về xứ lạnh Canada như là những kỷ niệm đẹp nhứt ở buôi hoàng hôn của cuộc đời .

Montréal cuối thu 2008