Chương 7- Cuộc đổi đời: 11 năm ở lại Việt Nam sau ngày 30 tháng 4 năm 1975

Ngày 1 tháng 5 năm 1975, một ngày sau khi Chánh Phủ Cách Mạng Lâm Thời Cộng Hòa Miền Nam Việt Nam làm chủ Sài Gòn thì Ủy ban Quân Quản Sài Gòn Gia Định kêu gọi các công chức chế độ cũ đến trình diện tại nhiệm sở của mình. Tôi đến Trung Tâm Giáo Dục Hồng Bàng với tâm trạng hoang mang cũng như các đồng nghiệp khác. Thật giống như  hai câu thơ Kiều:

Bó thân về với triều đình,

Hàng thần lơ láo phận mình ra đâu?

Không thấy các giáo sư của phái bộ văn hóa Pháp đến trình diện, thì ra họ là công dân Pháp đâu có bị ràng buộc bởi nhũng quy định dành cho công chức người Việt như chúng tôi. Mọi người tập trung trong phòng giáo sư, có cả hai anh chị lao công trong trường tham dự. Không khí thật nặng nề. Có một người đàn ông và một người đàn bà lạ mặt mặc đồ bộ đội ngồi ở bàn chủ tọa. Họ tự giới thiệu là người của cách mạng đến tiếp quản trường . Sau một hồi nói về chính sách của Chánh Phủ Cách Mạng, họ phân công cho mọi người. Chị Bùi Thị Mạnh, giáo sư Triết, em của bà Bùi Thị Mè, thứ trường trong Chánh Phủ Cách Mạng làm trưởng ban điều hành trường thay anh  Lâm Võ Quỳnh , anh này được giao phụ trách ban đời sống (như ban tiếp liệu), tất cả giáo sư được gọi lại là giáo viên. Trong hệ thống giáo đục trước đây của miền Nam thì chỉ có người dạy tiểu học được gọi là giáo viên (instituteur), còn những người dạy bậc trung học, cao đẳng và đại học đều được gọi là giáo sư (professeur). Dĩ nhiên ai nấy đều cảm thấy hơi buồn lòng.

Hai cán bộ tiếp quản cho biết ngày hôm nay là ngày lễ Lao Động, ngày lễ lớn nhứt đối với hai giai cấp công, nông nên nhà trường có tổ chức một cuộc biểu tình và diễu hành (diễn hành) quanh khu phố . Các giáo viên của trường phải tham gia để xiễn dương ý nghĩa của ngày lễ và đồng thời vận động một số dân (đa số là thương, phế binh VNCH) đang trú ngụ trong những căn chòi bên lề đường phía sau trường về quê lao động.

Những ngày sau, chúng tôi đến trường làm những việc như nhặt rác, quét dọn..với áo sơ mi bỏ ngoài quần, chân mang dép đối với nam giáo viên, còn nữ giáo viên thì quần đen, áo bà ba. Chị Mạnh ngày trước thuộc đợt sống mới, áo dài màu hay bông, tay raglan, đi xe hơi dạy học. Nay thì chị cũng mặc áo bà ba,  quần đen đi xe đạp. Nghe nói chồng chị là bác sĩ Trâm được Ủy Ban Quân Quản cử làm giám đốc bệnh viện Nhi Đồng.

Chị Mạnh cho tất cả giáo viên làm một bản khai lý lịch. Khi đọc bản khai của tôi chị nói: "ngạch trật của anh là giáo sư trung học đệ nhị cấp thượng hạng hạng tư à? Sao anh dạy học có mười năm mà lên nhanh vậy. Tôi mới có hạng ba". Tôi nhủ thầm: "Chị ơi, nay đổi đời rồi, bây giờ chị là xếp của tôi".

Ngày 23 tháng 6 năm 1975, các sĩ quan VNCH ở  Sài Gòn từ thiếu úy đến đại úy phải trình diện đi học tập cải tạo và được hướng dẫn bằng thông báo trên đài phát thanh cũng như các loa ở phường là phải mang giấy bút, quần áo, vật dụng cá nhân, lương thực  đủ dùng trong 10 ngày.  Các sĩ quan cấp tá và tướng được hướng dẫn mang đồ dùng cho một tháng. Ai nấy tin tưởng rằng mình sẽ đi học tập một thời gian ngắn rồi được trả về gia đình vì trước dó các hạ sĩ quan và binh lính chỉ học tập trung cải tạo có 3 ngày tại chỗ,

Buổi chiều hôm đó vợ tôi chở tôi bằng xe Honda vào trình diện ở trường Pétrus  Ký với những thứ lỉnh kỉnh dự trù cho 10 ngày. Khi từ giả chúng tôi hẹn gặp lại trong hơn một tuần nửa. Những người đi trình diện học tập được cho vào các lớp học chọn một chỗ để nghỉ ngơi. Lát sau có xe của nhà hàng Đồng Khánh đến đem cơm chiều cho chúng tôi. Ai nấy đều hân hoan vì đi học tập mà được ăn nhà hàng và tin rằng sáng mai sẽ bắt đầu học tập tại đây. Đêm hôm đó trời mưa tầm tả như báo hiệu một ngày mai vô định.

Hai ngày ở tại trường Pétrus Ký  tôi không thấy gì thay đổi : chúng tôi vẫn ngồi tụ tập tán gẫu và chờ đợi giờ cơm. Có người bạo dạn đến hỏi thăm các anh bộ đôi canh gác trong trường thì các anh ấy chỉ lắc đầu trả lời là không biết gì.

Đêm thứ ba, chúng tôi nghe tiếng xe hơi rầm rập  ngoài cổng. Một lát sau các  anh bộ đội vào từng phòng gọi tên từng người rồi dẫn ra xe molotova phủ bạt bít bùng. Đoàn xe di chuyển qua các đường trong thành phố và đi về hướng nào chúng tôi không biết. Không ai dám dở bạt xem mìmh bị chở đi đâu vì có hai anh bộ đội mang AK ngồi đàng sau. Độ hai tiếng sau, có anh ngồi cạnh tôi bạo dạn dở hé tấm bạt lên, tôi nhìn qua trông thấy trời đang tờ mờ sáng và xe đang chạy ngang một sạp báo có hai cô gái mặc đồ bộ đang nói chuyện với nhau. Anh này nói khẻ với tôi: Tây Ninh. Thật vậy chúng tôi được chở tới phi trường Trảng Lớn, Tây Ninh.

Rồi  qua hai năm ba tháng tôi trải qua nhiều trại cải tạo: Trảng Lớn, Long Khánh, Ka Tum và cuối cùng là Hàm Tân trước khi được thả ra.

Đầu tháng 9 năm 1977, trong trại học tập chúng tôi có một số sĩ quan biệt phái gốc giáo chức được thả ra trong đó có anh Nghiêm Dũng cùng ở quận 4 với tôi, anh Vân người nấu ăn chung với tôi trong trại . Tôi nghe nói  giáo chức được thả về sớm và được cho dạy học lại vì các trường học thiếu thầy giáo. Trước đó cũng có một số bác sĩ được thả về làm việc trong các bệnh viện. Vì vậy tôi hy vọng mình cũng sắp sửa được thả ra.

Vài tuần sau, tôi và một số người khác được thả. Chúng tôi ra khỏi cổng trại và băng qua quốc lộ vào một xóm nhà đối diện với trại . Chúng tôi vào một quán ăn làm một chầu  no bụng và khoái khẩu để bù lại những ngày thiếu thốn trong trại. Xong, chúng tôi đón xe đò về Sài Gòn. Những người khách trên xe nhận ra ngay chúng tôi là những người đi học tập cải tạo vừa được thả về. Tôi xuống xe trên đường Trần Quốc Toản và gọi xe xích lô máy về nhà ở quận 4.

Tôi về đến nhà trong sự vui mừng bất ngờ của gia đình, nhứt là vợ tôi. Nàng đã dẫn con tôi đi thăm nuôi và gặp tôi ở trại Katum và trại Hàm Tân, nhưng lần này nàng mới tin rằng lần gặp gở này sẽ không còn phải bịn rịn chia tay nữa. Và thằng con chưa đầy hai tuổi của tôi sẽ biết rõ người cha của nó là ai không như trong những lần đi thăm nuôi, miệng nó kêu ba ơi nhưng không biết ba nó là ai trong số những người học tập cải tạo chung quanh nó.

Công việc đầu tiên tôi phải làm là đi trình diện công an khu vực ở khu phố tôi. Sau đó, quận có một buổi tâp trung các người vừa được thả ra từ trại cải tạo để nói chuyện tại rạp Nam Tiến. Chúng tôi rất lạc quan khi nghe cán bộ thuyết trình viên nhấn mạnh trong bài nói chuyện: "chúng tôi là những người chỉ biết đi chiến đấu không có trình độ văn hóa, kỷ thuật, khoa học như các anh vì vậy chính những người có trình độ như các anh sẽ là những người cần thiết để xây dựng đất nước sau này".

Vài ngày sau, thành phố tổ chức một lớp học tập chính trị cho các giáo chức là sĩ quan biệt phái tại trường Taberd, đường Gia Long. Giám đốc Sở Giáo Dục Thành Phố là Phạm Chánh Trực, sinh viên trường Đại Học Khoa Học Sài Gòn, thoát ly  theo Mặt Trận Giải Phóng năm 1968. Anh là người chủ trì khóa học. Các học viên được chia thành từng tổ. Tôi ở chung tổ với anh Phan Bửu Giá, trước 75 là hiệu trưởng trung học Giồng Trôm, Bến Tre. Sau những bài giảng chính trị do cán bộ Sở Giáo dục phụ trách, mỗi tổ chúng tôi thảo luận. Cuối cùng , mỗi người trong tổ làm bài thu họach và đọc lên cho tất cả người trong tổ nghe. Anh cán bộ phụ trách ngày thu hoạch lắng tai nghe tôi đọc bài thu hoạch và nói tôi đưa cho anh bài thu hoạch của tôi. Phan Bữu Giá nói nhỏ với tôi:"Bài thu hoạch của mày viết hay quá, cán bộ chịu rồi đó."

Mãn khóa học chính trị, tôi về phòng Giáo Dục Quận 4  thì anh Hồ Hữu Tâm, bạn của tôi từ trước 75, đang làm cán bộ ở đó dẫn tôi đến trường Nguyễn Trãi giới thiệu tôi với anh Hải, hiệu trưởng ở đó. Thế là tôi trở thành "giáo viên" trường nguyễn Trãi kể từ đó.

Tôi về dạy trường Nguyễn Trãi từ niên khóa 1977-1978, lúc đó anh Hải là hiệu trưởng, anh là Hứa Doanh Trung là hiệu phó học vụ,  anh Phạm Văn Mạnh là hiệu phó lao động, anh Xương cũng là hiệu phó nhưng phụ trách công tác gì tôi đã quên. Anh Mạnh thấy tôi còn trẻ nên mời tôi vào ban lao động của anh. Thế là ngoài giờ dạy học , thỉnh thoảng tôi dẫn học sinh đi làm lao động trong sân trường: lót gạch những chỗ ngập nước, lượm rác, quét dọn...những việc trước 1975 là của lao công trường. Lao công trường là chú Bảy và chị Bé, bây giờ được gọi là bảo vệ. Trường có ban đời sống do một giáo viên phụ trách để lo mua nhu yếu phẩm: thịt, đường, bột ngọt,thuốc lá,  vải vóc,  ...về phân phối cho giáo viên. Đến ngày phân phối nhu yếu phẩm thì trường trở thành cái chợ để mọi người đến mua hàng. Việc này chưa bao giờ có trong trường học ở miền nam trước năm 1975. Ngày đó lương giáo sư dư dã, ai muốn mua sắm gì thì cứ ra các cửa hàng bên ngoài. Bây giờ lương giáo viên khi bắt đầu vào biên chế chỉ có 60 đồng nếu ra ngoài mua hàng thì chẳng đủ dùng cho bản thân, nói chi đến gia đình. Trước khi đi học tập vợ tôi có bầu đứa con trai, khi về thì nàng sinh thêm cho tôi một đứa con gái nữa. Cả nhà 4 người sống với số lương đó thật là chật vật.

Còn nhớ một đêm tôi đang dạy học lớp bổ túc văn hóa ở trường Nguyễn Trãi thì thằng em vợ chạy vào trường  báo tin vợ tôi đã chuyển bụng, người nhà đã đưa nàng vô nhà bảo sanh Bích Liên ở đường Bến Vân Đồn , hẻm Chủ Phước gần Cầu Chông. Tôi lật đật cho học sinh nghỉ học và chay lên nhà bảo sanh. Đang ngồi chờ bên ngoài không bao lâu thì cô mụ bước ra cho biết vợ tôi đã sanh. Nhìn thấy tôi đang hồi họp chờ đợi để biết vợ tôi sanh con trai hay con gái, cô mụ cười nói"ông đừng lo nữa, bà ấy sanh con gái".  Thật tình đang mong muốn có một đứa con gái cho cân bằng vì nếu có thêm một thằng con trai nữa thì chúng quậy chịu sao nỗi. Sáng hôm sau tôi ra chợ Hãng Phân gần nhà bảo sanh Bích Liên để mua một cái núm vú cao su cho con gái tôi lại nhằm gian hàng của một em học sinh nữ của trường. Em hỏi tôi" thầy mua núm vú làm gì?" làm tôi ngượng chín cả người.

Đầu năm 1979 , sau khi bộ đội Việt Nam đã chiếm đóng toàn bộ Kampuchia (Cao Miên) đuổi quân Khmer Đỏ vào rừng, Một buổi sáng, tất cả giáo viên chúng tôi được triệu tập vào trường Nguyễn Thị Minh Khai (nữ trung học Gia Long cũ) để học tập chính trị. Chúng tôi ngỡ ngàng khi chủ đề khóa học này là để chống "bọn bành trướng" Bắc Kinh. Từ trước tôi biết chính Liên Xô và Trung Quốc đã giúp đỡ cho miền Bắc trong chiến tranh Việt Nam đến thắng lợi năm 1975. Bây giờ tại sao lại có việc chống Trung Quốc?

Ngày 17 tháng 2 năm 1979, Trung Quốc xua quân đánh vào các tỉnh phía bắc Việt Nam và Đặng Tiểu Bình tuyên bố là cho Việt Nam một bài học. Đó là bài học tại sao Việt Nam dám xâm chiếm Kampuchia.Gần một tháng sau quân Trung Quốc mới rút về nước sau khi tàn phá một số thành phố, thị trấn gần biên giới và sát hại nhiều người dân Việt Nam vô tội. Thương vong cả hai phía lên tới vài chục ngàn người.

Giáo viên và học sinh trường Nguyễn Trãi được lệnh xuống Nhà Bè đào đất để làm những ổ phòng thủ. Anh Mạnh và tôi trong ban lao động phải "động viên" các em  tích cực đào đất. Người ta đề phòng chiến hạm Trung Quốc theo dòng LòngTào tiến vào Sài Gòn. Chuyện này không bao giờ xảy ra, duy thầy trò chúng tôi khi đi thì quần áo sạch sẽ, khi về thì quần áo lấm lem bùn sình.

Về sau, anh Hải đổi đi nơi khác, chị Mai sau khi nghỉ hộ sản về thay thế làm hiệu trưởng, anh Xương vì là người gốc Hoa nên không còn làm hiệu phó và chị Lịch về thay. Thấy hoàn cảnh khó khăn của gia đình tôi, chị Mai cho vợ tôi vào trường làm ở căn tin như một nhân viên ngoài biên chế để kiếm thêm thu nhập. Tôi cũng bắt đầu mở các lớp ở nhà dạy thêm từ luyên thi vào lớp 10, tốt nghiệp phổ thông cho đến luyện thi vào đại học. Tôi mời thêm anh Phan Văn Phùng dạy toán, anh Tôn Thất Chứng dạy hóa, Trần Xuân Hải dạy lý, Nghiêm Dũng dạy văn phụ giúp tôi. Anh công an khu vực đến nhà tôi hỏi tôi dạy học có giấy phép không,  tôi trả lời là tôi chỉ "phụ đạo" (dạy kèm) cho các em học yếu. Như vậy anh ta không có lý do gì để làm khó dễ tôi.

Một điều lý thú ở trường Nguyễn Trãi là tôi gặp lại rất nhiều bạn  đồng nghiệp là đồng  môn  toán của tôi : Huỳnh Hoa, sau làm hiệu trưởng; Nguyễn Thanh Bá, hiện ở quận 7, Sài Gòn; Nguyễn Văn Hồng, đã mất; Trương Đức Hòa, nay ở hẻm Chủ Phước, Bến Vân Đồn, quận 4: Bùi Quốc Vượng  nay ở hải ngoại. Cũng tại trường Nguyễn Trãi tôi gặp lại một số đồng nghiệp quen biết hay từng dạy chung ở một trường khác trước dó như anh Hùynh Thành Tâm tức nhà văn Huỳnh Phan Anh, em rễ của bạn tôi, nay ở Mỹ: chị Nguyễn Mộng Thúy, dạy chung với tôi tại Trà Vinh hiện cũng ở Mỹ, tôi có gặp chị trong dịp dự Đại Hội Nguyễn Trãi ở nam Cali năm 2011; anh Đoàn Viết Biên, từng dạy chung với tôi ở Trà Vinh và Biên Hòa; Mai Khắc Bích, dạy chung ở một số trường tư Sài Gòn trước năm 1975, nay đã mất.

Đa số giáo viên dạy cùng thời với tôi ở trường Nguyễn Trãi đều được đào tạo trong miền Nam trừ một số ít gọi là giáo viên chi viện đến từ miền Bắc như chị Mai, chị Lịch, cô Thục, anh Bảy...Những người kỳ cựu xuất thân từ đại học sư phạm Sài Gòn trước năm 1975 ngoài những người tôi quen biết kể trên, tôi còn nhớ có  anh Trung, anh Mạnh, anh Can, anh Chung, anh Bích, anh Cẩm, anh Chứng, anh Phùng, anh Khoan, anh Ung Thành Hải, anh Phạm Gia Tuyên, anh Vũ Tuyên,  anh Hiệu, anh Lê Triều Vinh, anh Ngạc, anh Trần Thuần, anh Đoàn, anh Tám....và các chi như chị Bích Hà, tôi cũng gặp ở Mỹ năm 2011, chị Diệu Tố, chị Thủy (vợ anh Bá), chị Vinh, chị Minh Châu...Còn nhân viên văn phòng tôi còn nhớ chị Cúc làm ở thư viện, chị Sen thư ký; tôi cũng gặp hai chị này ở Cali, chị Lệ, anh Châu nay đã mất. Tôi cũng nhớ cô Thắng dạy nữ công; anh Vinh, anh Phong và cô Phượng dạy thể dục; anh Vinh ở Mỹ nay đã mất. Ngoài ra về sau có một số thầy cô giáo trẻ về trường như Trần Xuân Hải, Chí, Quân, cô Lan...

Năm 1979, sau việc Trung Quốc phát động chiến tranh chống Việt Nam, chính quyền ban lệnh tổng động viên thanh niên từ 18 đến 35. Tôi và anh Ngạc dạy sử địa là hai thầy giáo thuộc "đợt sống cũ" nhưng còn trẻ phải ra đăng ký nghĩa vụ ở trường Dân Cường. Dĩ nhiên chúng tôi không được "trúng tuyển" vì là sĩ quan chế độ cũ.

Sau ngày 30 tháng 4 năm 1975, nhà nước chủ trương hợp tác xã hóa các doanh nghiệp tư nhân. Ba tôi dẹp bỏ bảng hiệu tiệm may Huỳnh Tân của mình, kết hợp tiệm may Phước Lợi ở ngoài đường Tôn Đản làm hợp tác xã may mặc. Từ một ông chủ ba tôi trở thành như một người làm công, sáng tới nhà chú Phước Lợi may cắt, trưa về nhà ăn cơm rồi trở ra tiếp tục. Ba tôi thấy mất thì giờ mà thu nhập chẳng bao nhiêu nên một thời gian sau ba tôi rút khỏi hợp tác xã về nhà mở tiệm trở lại nhưng không đề bảng hiệu nữa. Các tiệm vàng KIm Hoa, Kim Phát, Hữu Tín và Kim Trang đóng cửa vì không được phép kinh doanh. Chú Hữu Tín bày bán thuốc rê trước nhà.

Chị hiệu trưởng Mai lấy lý do vợ tôi không phải là công nhân viên của trường nên lấy căn tin lại cho chị Bé phụ trách. Vợ tôi đặt một cái bàn trước cửa nhà ba tôi để bán sinh tố. Lúc đó vợ chồng tôi ở nhà vợ tôi trong chợ Cầu Cống. Con gái tôi mới được bảy tám tháng tuổi nên vợ tôi để ở nhà nhờ một đứa em vợ trông coi giùm. Buổi tối, nếu không có giờ dạy bổ túc văn hóa, tôi ra quán sinh tố phụ vợ tôi. Một đêm, khi về nhà và lên lầu chúng tôi hốt hoảng khi bắt gặp con gái tôi đang bò từ cửa phòng ra gần tới cầu thang. Vợ tôi bồng con tôi lên và khóc ngất. Chỉ một chút nữa thì con tôi sẽ rơi xuống cầu thang. Thì ra dì nó dỗ nó ngủ trên giường xong thì yên chí bỏ đi thâu hụi. Con tôi thức giấc lăn té xuống sàn và bò ra cửa. May là chúng tôi về kịp. Vợ tôi quyết định không bỏ con đi bán sinh tố nữa. Vợ tôi bày bàn ghế trước cửa nhà bán bia hơi. Chiều nào vậy, sau khi đi dạy về tôi và Trần Xuân Hải cũng làm vài ly ở quán bia mini trước cửa nhà tôi.

Ít lâu sau mẹ vợ tôi nảy ra sáng kiến mở một quán nhậu. Chúng tôi đồng ý vì má vợ tôi nấu ăn rất ngon. Tôi mướn sân nhà cô Gái, trước 75 cha mẹ cô mở vựa bán cây ở đường Tôn Đản, khu vực phường 14. Buổi sáng vợ tôi đi chợ Bến Thành mua các thứ cần thiết về cho mẹ vợ tôi chuẩn bị. Buổi chiều, quán mở cửa, mẹ vợ tôi là đầu bếp chính, vợ tôi phụ bếp còn tôi làm người chạy bàn và tính tiền. Dần dần quán tôi đông khách, tôi phải mướn thêm người phụ. Đối diện quán nhậu của tôi là quán nhậu của ông Lâm Tồn, ông ta là một thầy đờn có tiếng trong giới cải lương. Sau này má vợ tôi đi buôn hàng ở tỉnh nên vợ tôi trở thành đầu bếp chính của quán.

Gần Tết năm đó, cô Gái đòi tăng tiền mướn chỗ và không cho chúng tôi bán trong những ngày Tết. Do đó, sau Tết tôi mướn sân nhà của ông Bốn đối diện phường đội phường 10 để mở quán. Ông Bốn là người Bắc di cư, có một đời vợ trước ngoài Bắc, vào Nam ông lấy một người vợ trong này và có một con gái. Tại chỗ mới này, khách quá đông nên chúng tôi phải mướn thêm vài người để phụ việc trong số đó có bà Lũy, mà khách quen trong vùng thường gọi là Mai Lệ Huyền. Ngày nay, bà ấy mắc bệnh tâm thần, năm ngủ lang thang ngoài đường; lần nào về Việt Nam vợ tôi thường cho tiền bà mặc dù bà ấy không còn nhận ra chúng tôi nữa. Ngoài ra chúng tôi còn mướn chị em con Gái Xẩm và thằng Thung phụ việc cho chúng tôi. Khi mẹ con Gái Xẩm gả nó lấy chồng, nghe nói nó không cho chồng nó ngủ chung mà đạp thằng này xuống giường. Còn thằng Thung về sau thành bê đê.

Quán tôi có một món đặc sản: chim sẻ rô ti, ăn rất dòn và béo. Tôi nghĩ ra mình nên đặt tên quán là Chim Sẻ. Đúng là một cái tên định mệnh: quán tôi dời đổi từ chỗ này đến chỗ khác như con chim sẻ nay đậu cành này, mai đậu cành kia. Từ đường Tôn Đản đến đường Đỗ Thanh Nhơn; từ quận 4 sang quận 1 rồi quận 3, trở về quận 1 cuối cùng trở lại quận 4; từ Sài Gòn, Việt Nam sang Montréal, Canada. Ngay khi vượt biên, vừa đặt chân lên đảo Pulau Bidong tôi nghe ai đó gọi to: Chim Sẻ.

Tôi nhờ Chí, dạy lý ở trường Nguyễn Trãi vẽ giùm cái bảng hiệu Chim Sẻ cho tôi. Ở chỗ ông Bốn, quán tôi có một người khách sau trở thành bạn tôi; anh Hải Vân, họa sĩ cho đoàn kịch Kim Cương, một người mà ai trong giới nghệ sĩ đều biết. Anh có một người vợ nhỏ hơn anh gần 20 tuổi là một ca sĩ. Cũng vì sự chênh lệch tuổi tác đó mà khi sang Mỹ người vợ trẻ đã bỏ anh dù hai người đã có với nhau hai đứa con. Trước khi anh mất, tôi có dịp ghé qua Cali thăm anh. Hôm anh đến quán tôi, anh đi với nữ ca sĩ Giao Linh.

Ở sân nhà ông Bốn không bao lâu, quán tôi phải dời chỗ khác vì vợ ông Bốn không chịu được sự ồn ào của quán nhậu. Tôi dời quán xuống sân nhà chị Kim, cũng trên đường Tôn Đản thuộc phường 15 ở Gò Bà Mụ, đối diện xéo phường đội 8, nay là góc đường Vĩnh Hội và Tôn Đản. Nhằm mùa mưa nên mỗi lần có mưa, nước mưa ngập sân, khách nhậu phải ngồi chồm hổm trên ghế. Ba vợ tôi thấy vậy, ông đi kéo lá về lợp mái che cho quán tôi. Lúc này vì quán quá đông khách nên tôi dẹp các lớp dạy thêm ở nhà để phụ giúp vợ tôi ở quán. Ban đầu khi còn ở nhà bên vợ trong chợ cầu Cống, buổi tối người làm cho tôi lấy xe đẩy chở đồ của tôi đẩy hai đứa con tôi ra quán, giăng mùng cho chúng ngủ trên xe tại chỗ. Khi dẹp quán, hai vợ chồng tôi mỗi người nách một đứa về nhà. Tội nghiệp, tuổi thơ của hai đứa con tôi phải sống trong cực khổ. Sau này, có kha khá tiền tôi thuê nhà ở trong hẻm cà phê Meilleur Goût và mướn cô Út ( người bà con của tôi) giữ hai đứa con tôi. Ở quán này, ba vợ của Trần Xuân Hải , dạy lý ở trường Nguyễn Trải thường xuống nhậu trước khi ông định cư ở Canada.

Gần nhà ba tôi có quán cà phê Bạch Tuyết, ông chủ quán cũng là chủ thầu cho mướn xích lô máy. Sau 75, ông không kinh doanh gì nữa. Một hôm ông xuống quán tôi hỏi tôi có muốn thuê nhà ông để dời quán về đó không? Nghĩ rằng quán mình thuê trước sân nhà người ta hoài rất bất tiện trong lúc nắng mưa nên tôi quyết định dời quán về nhà bác Bạch Tuyết ở đường Đỗ Thành Nhơn cho khang trang, lịch sự hơn.

Quán Chim Sẻ của tôi cứ dời chỗ hoài như thế nhưng vẫn không mất khách vì trước khi dời chỗ tôi báo trước cho khách biết đồng thời dán thông báo trên các trụ điện. Ở chỗ nào, ngày khai trương quán tôi cũng đông nghẹt khách. Quán tôi có các món đặc sản như thịt rừng: nai, heo rừng, nhím, trúc, chồn.... và các loài chim: chim sẻ, gà nước, chàng nghịch, ốc cao, le le... không kể các món nhậu thông dụng: cà ri dê, lươn xào lăn, bò bóp thấu, lẩu cá hú, lẩu lươn...Đặc biệt có hai món quán tôi rất nổi tiếng mà không quán nào có bán là: dồi lươn và trứng mực chiên bơ. Món dồi lươn làm rất công phu: cắt cổ con lươn, lộn ngược ra để lóc thịt, bầm nhỏ thịt lươn rồi ướp gia vị, xong dồn thịt trở lại bên trong lớp da để giữ nguyên hình dạng con lươn. Cuối cùng là đem dồi lươn chiên. Món này ăn với bánh tráng, rau sống và mắm nêm rất ngon.Còn món trứng mực là mua bộ phận sinh dục của con mực, lăn bột khô rồi đem chiên với bơ. Món này ăn với sauce mayonaise rất béo.

Vì bận kinh doanh quán nhậu nên tôi xin với chi Mai, hiệu trưởng và anh Trung , hiệu phó xếp tôi dạy các lớp không thi và vào buổi chiều. Thông cảm hoàn cảnh khó khăn lúc đó của giáo viên nên ban giám hiệu chấp thuận yêu cầu của tôi. Mỗi buổi sáng tôi và vợ tôi đi chợ Bến Thành, đến các chỗ mối bán hàng của mình để dặn hàng. Xong, chúng tôi lấy hàng chở về bằng xích lô đạp. Còn thịt rừng, chúng tôi lấy mối ở các quán thịt rừng đường Phạm Viết Chánh, còn chim ở chợ chim đường Phạm Hồng Thái. Tôi về nhà chuẩn bị bài vỡ để chiều đi dạy. Vợ tôi về quán để cùng các người làm chuẩn bị các món ăn để tối bán.

Nhờ quán đông khách nên chúng tôi sống dễ thở hơn trước. Buổi trưa khi đã chuẩn bị xong các món ăn, vợ tôi cho mở cửa quán. Lúc đó quán chỉ có khách lai rai. Buổi tối, quán mới bắt đầu đông khách vì sau giờ làm việc, mọi người mới nghĩ đến việc nhậu nhẹt, ăn uống. Từ trường về, tôi ra quán phụ với vợ tôi trong việc buôn bán. Có thể nói bây giờ vợ tôi là người lao động chính trong gia đình vì tiền thu nhập của quán ăn nhiều gấp mấy lần số lương dạy học khiêm nhường của tôi.

Nhưng số tôi vẫn còn lận đận nên quán  tôi đang làm ăn tốt đẹp thì thành phố mở chiến dịch gọi là "năm quản", nay tôi không nhó rõ quản lý những gì nhưng chắc chắn có một "quản" nhằm những ngành buôn bán nhỏ như quán ăn của tôi. Mỗi ngày hai vợ chồng tôi bị triệu tập lên phường 13 "làm việc" suốt ngày chỉ trừ buổi trưa được cho về khoảng 1 tiếng để ăn cơm rồi trở lại phường" làm việc" đến chiều. Mục đích họ ép buộc chúng tôi chấp nhận mức thuế ban quản lý thị trường ấn định cho quán của tôi. Nhận thấy mức thuế không hợp lý, nên tôi từ chối và đóng cửa quán.

Người ta đã triệt con đường sống của gia đình tôi,  không còn cách nào khác tôi đành chọn việc ra đi. Nhưng tôi lại thất bại phải quay về và còn bị mất việc ở trường Nguyễn Trãi  Khi tôi đóng cửa quán thì bác Bạch Tuyết  chủ nhà mướn lai toàn bộ những người phụ việc của quán tôi kể cả người phụ bếp dể mở lại quán mà bác là chủ và lấy hết khách cũ của tôi. Mỗi lần đi ngang qua quán cũ của mình nay bị người khác khai thác tôi không tránh khỏi chua xót.

Tôi nghỉ cách khác để kiếm sống. Một người quen giới thiệu tôi với bác Mạnh một người miền Nam  tập kết ra Bắc và trở về từng làm giám đốc hãng Vissan và là đại biểu hội đồng nhân dân ở thành phố, nay đã nghỉ hưu. Ông và gia đình gồm vợ người Bắc và hai con được cấp căn nhà của một gia đình tư sản đã vượt biên ở đường Phạm Ngũ Lão đối diện rap xi nê Quốc Tế (rạp Thanh Bình cũ} gần chợ Thái Bình, quận 1. Nhà rộng và vợ chồng bác không biết làm gì nên đồng ý cho tôi thuê để mở cửa hàng ăn uống của phường.

Bác Mạnh nhờ ông Sứ, phó chủ nhiệm hơp tác xã phường Phạm Ngũ Lão làm hợp đồng 6 tháng với tôi. Ngày khai trương, cũng như ở các chỗ bán trước, quán tôi đông nghẹt khách. Tại đây tôi tạo được số khách mới ngoài những người khách cũ ở quận 4 như  3 người trong ban quản lý rạp Quốc Tế: giám đốc, phó giám đốc và bảo vệ cũng như  chị giám đốc rạp Vinh Quang ( Casino Sài Gòn cũ), bạn gái của anh giám đốc rạp Quốc Tế; anh Tám nhà kế bên quán tôi, em của ca sĩ Duy Mỹ trong ban tam ca Sao Băng trước năm 75: con trai nhạc sĩ Khánh Băng, nhà trong hẻm gần quán tôi; Nguyễn Văn On, em rể của Huỳnh Đạt Bửu, bạn đồng nghiệp của tôi ở Trà Vinh, tổ trưởng tổ toán của sở giáo dục thành phố...

Trong khi quán của tôi đang hoạt động thuận lơi, một hôm bác Mạnh đưa cho coi tôi một lá thơ rơi ném vào nhà bác ban đêm. Nội dung cho bác Mạnh biết tôi là một sĩ quan "ngụy" từng bị đi học tập cải tạo và quán tôi không được phép bán ở quận 4. Bác Mạnh nói với tôi, dù tôi là một sĩ quan cải tạo nhưng đã "học tập tốt" nên được thả về và đã được trả quyền công dân, ngoài ra lúc trước tôi mở quán tư nhân ở quận 4 nhưng nay ở quận 1, tôi đã hợp tác với hợp tác xã  phường nên không có vấn đề gì. Về sau, có một người nói cho tôi biết chính là con dâu của bác Bạch Tuyết rơi thơ tố cáo tôi. Tôi thấy ngao ngán cho tình đời. Bác Bạch Tuyết, trong tiệc cưới của tôi chỉ chưa đầy một tháng trước ngày miền Nam mất, là đại diện bên gia đình tôi và bác đã cho gia đình tôi mượn xe hơi để đi rước dâu. Nay vì việc cạnh tranh buôn bán mà gia đình bác hành sử như vậy đối với tôi.

Mới vừa mất tất cả trong một chuyến ra đi thất bại, tôi không thuê nhiều người giúp việc cho quán tôi, ngoại trừ cậu Tư tôi và Chi, cháu gái tôi. Cậu Tư tôi lo vấn đề bia. Mỗi sáng ông đi ra cục đường sắt lãnh bia và chở về quán bằng xe xích lô.Ở quán ông phụ trách phục vụ bia cho khách. Cháu tôi thì phụ bếp và rửa chén bát. Tôi chạy bàn và tính tiền.

Nhưng số tôi còn lận đận. Ông Sứ nói với bác Mạnh gái hết hợp đồng hãy lấy nhà lại cho cháu ông khai thác bán lẩu dê. Thế là chỉ hoạt động có 6 tháng ở đường Phạm Ngũ Lão, tôi phải tìm chỗ khác mở quán.

Tôi được một người bạn trước 75 cùng dạy trường tư cho hay ông Thắng, thư ký trường Thượng Hiền trước kia nay làm chủ tịch ủy ban nhân dân phường 9, quận 3 có thể giúp tôi mở quán ở phường 9 được vì ở đó chưa có cửa hàng ăn uống. Trước 75, tôi có mở lớp luyện thi Tú Tài ở trường Thượng Hiền và ông Thắng giúp tôi về việc ghi danh và thu học phí của học sinh.Tôi đến gặp ôngThắng và được ông giới thiệu với hai ông chủ nhiệm và phó chủ nhiệm hợp tác xã phường 9 để tôi ký hợp đồng khai thác một cửa hàng ăn uống.

"Mặt bằng" của cửa hàng ở góc đường Võ Văn Tần (Trần Quý Cáp cũ) và đường rầy xe lửa, nguyên là nhà của một gia đình đã vượt biên nay được giao cho phường quản lý và phường giao cho hợp tác xã phường kinh doanh. Ở đây điều kiện hợp tác giữa tôi và hợp tác xã phường chặt chẻ hơn bên phường Phạm Ngũ Lão, quận 1. Hợp tác xã cử một người xuống ngồi tại cửa hàng suốt ngày làm kế toán. Hợp tác xã lấy phần trăm trong thu nhập của chúng tôi. Đây cũng là một hình thức cho thuê nhà với giá linh động theo thu nhập của quán.

Ông chủ nhiệm hợp tác xã ở phường 9 là một người cao lớn và gốc Hoa, nghe nói trước kia ông ta bán thịt heo trong chợ Vườn Chuối, đường Phan Đình Phùng (nay là đường Nguyễn Đình Chiểu). Ông ta có vẻ dễ chịu hơn ông phó chủ nhiệm. Ông sau này thường đến cửa hàng phê bình hay cho ý kiến này nọ. Chính ông bắt cửa hàng tôi phải bán thêm món phở để "phục vụ" người dân ngoài những món nhậu. Bà xã tôi phải luyện thêm nghề nấu phở.

Cậu Tư tôi vẫn giúp cho tôi "khâu" bia. Mối sáng, ông cùng một nhân viên của hợp tác xã đạp xe ba gác đi lấy bia hơi ở cục đường sắt. Tôi thuê thêm một đứa em họ con người chú ở Bình Dương và một đứa cháu họ ở Biên Hòa xuống phụ giúp. Sau này quán đông khách tôi còn thuê thêm hai đứa con gái ở quận 4 sang giúp việc.

Ở đây, khác ở nhưng nơi trước, trọn "mặt bằng" là của quán không còn phải tá túc trong nhà người ta nên quán tôi hoạt động thoải mái hơn. Địa điểm quán tôi cũng thuận tiện cho việc lui tới cho khách hàng ở các nơi trong thành phố. Vì vậy các bạn cũ trong giới dạy học và những người quen biết đến quán tôi thường xuyên hơn khi quán tôi ở quận 4 hay ở dường Phạm Ngũ Lão quận 1.

Nhưng, tôi không thể làm vừa lòng tất cả mọi người được, dù ông chủ tịch phường là người quen biết cũ nhưng còn bà bí thư phường và ông phó chủ nhiệm hợp tác xã , hai người này có vẻ không hài lòng trong việc hợp tác"hai bên cùng có lợi" này nên cuối năm 1984 tôi được tin hợp tác xã phường 9 sẽ không tái ký hợp đồng với tôi. Lý do họ đưa ra là cần mặt bằng để mở cửa hàng bách hóa "phục vụ" nhân dân phường 9 thiết thực hơn. Đành vậy thôi, tôi lo kiếm một chỗ bán khác sau những ngày Tết.

Một người quen giới thiệu tôi với anh chủ nhiệm hợp tác xã tiêu thụ phường 20, quận 1 tức là khu vực của chợ Cầu Ông Lãnh và Cầu Muối. Khu này có rất nhiều người gốc Hoa và anh chủ nhiệm này cũng là người gốc Hoa. Tôi đến văn phòng hợp tác xã ở đường Bến Chương Dương để ký hợp đồng. "Mặt bằng" của cửa hàng ăn uống phường 20, quận 1 là tiệm mì của một anh gốc Hoa trên đường Cô Giang. Phần lớn gia đình anh đã ra nước ngoài, chỉ còn một số ít người ở lại và xe mì của anh đã vào hợp tác xã của phường. Nhưng phường muốn khai thác việc kinh doanh mặt bằng nầy triệt để hơn nên hợp đồng với tôi để làm cửa hàng ăn uống. Anh chủ nhá bán mì một bên, tôi bán đồ nhậu một bên.

Tôi mở quán nhậu nên có hai thứ cần thiết , ngoài các món ăn, là rượu và bia. Ban đầu tự tôi đi tìm mua, nhưng về sau thì có người đến xin bỏ mối cho quán tôi. Tôi còn nhớ , anh bỏ mối rượu thuốc cho tôi là một cựu thiếu tá chế độ cũ, sau khi đi học tập cải tạo về làm công việc này để phụ với vợ anh là một nữ hộ sinh làm ở một nhà bảo sanh ở quận 4. Còn về bia, trước khi lấy mối ở cục đường sắt thì tôi lấy mối của một anh cựu cảnh sát công lộ trước 75. Gia đình anh này ở khu Lý Nhơn mà thời đó, muốn vào nhà anh tôi phải đi qua bao chiếc cầu ván gập ghềnh bắc qua những ao vũng. Anh có một cô con gái thật đẹp gả cho một anh chàng không được đẹp trai và anh này biết mình có diễm phúc nên chiều chuông vợ hết mực. Nghe nói khi trời mưa, cầu lắm bùn trơn trợt. anh bồng vợ từ ngỏ vào đến nhà. Khi anh cựu cảnh sát công lộ không làm nghề bỏ bia nữa thì chính bà vợ anh ta giới thiệu tôi lấy bia ở cục đường sắt vì chị làm việc ở đó. Khi tôi làm cửa hàng ăn uống ở phường 9, quận 3 thì có một anh cựu thiếu tá thiết giáp chế độ trước vừa đi học tập cải tạo về đến xin bỏ mối khô bò. Anh ở tận Châu Đốc có vợ bán mắm trong chợ.

Ở khu vực chợ Cầu Muối này, vì dân địa phương đa số là người gốc Hoa nên họ ăn nhiều hơn nhậu. Bán bia, rượu thì lời nhiều hơn bán thức ăn, do đó thu nhập của tôi ở đây không bằng những chỗ trước kia. Nhưng nhờ ở khu người Hoa nên tôi học được một ít tiếng Tàu để chào mời khách.

Ngoài bia và rượu thuốc, chúng tôi còn bán rượu mạnh. Nhưng thời đó làm gì có Whisky, Martel, Hennessy... như trước 75 hay như bây giờ. Thứ rượu mạnh thông dụng lúc đó Rivalet. Một buổi tối,có một nhóm thanh niên vào cửa hàng ăn uống của tôi gọi đồ ăn và một chai Rivalet. Khi cậu Tư tôi mang chai Rivalet ra, một thanh niên chụp lấy và nói: chai rượu này ở ngoài "luồng"nên không được phép. Thì ra họ là nhân viên ban quản lý thị trườ