T Sài G̣n đến Montréal, ni trôi theo vn nưc

Hi kư Hunh Công Ân

 

Chương 1- Nhng kư c nht nḥa ca tui thơ

Điu xa xôi nht trong quá kh mà tôi c̣n nh là trn ha hon trong ch Cu Cng, qun 6 (sau này là qun 4), Sài G̣n vào năm 1948, tc là khi tôi mi có 4 tui. Đám cháy xy ra ban đêm và v́ đa s nhà ca lúc đó lp bng lá nên la hoành hành d di. May là nhà tôi  trong hm phía bên đây ca đưng Matelot Manuel (đưng Tôn Đn ngày nay) nên ch s tàn la bay sang gây cháy. Ba má tôi dn đ đc trong nhà ra sân banh phía sau hăng bóng đèn Khánh Hi đ tránh la. Đêm đó v́ quá s bóng đêm và cnh tưng hn lon nên tôi đă khóc to măi đến khi đám cháy đưc dp tt.

Mt kư c gn hơn ca tôi là tm lch có h́nh mt ngưi đp nào đó đu năm Tân Măo 1951 treo  mt tim gii gn nhà tôi. Ch tim là mt ngưi min Bc. Vào thi bui đó vùng ch Cu Cng có mt s ngưi Bc và h thưng hành ngh th may, th gii hay th ht tóc. H đưc ngưi dân trong vùng gi là phó may, phó git hay phó co . Ba tôi là ngưi min Nam duy nht làm ngh may nơi đây.

Bên cnh nhà tôi, phía bên mt là nhà ông ha sĩ có tên là Chí Bu. Trong vưn nhà ông bày la lit các bc tranh đa s là chân dung các thiếu n có cái nm trên giá, có cái đ dưi đt da vách. Thi đó, k thut nhiếnh c̣n phôi thai, đ phóng to các nh chân dung ngưi ta nh ha sĩ v ln lên. Nhờ ở cnh nhà ha sĩ Chí Bu nên tôi hc cách k ô vuông lên nh đ phóng to h́nh lên.

Cnh bên trái nhà tôi là nhà mt bà c ngưi Bc bán vài th linh tinh trưc ca nhà.Con bà là ông phó co có tim ht tóc phía sâu bên trong hm nhà tôi mt chút. Ông này thưng gi bt c cô gái nào cũng là ái n. V ông, bà phó thưng giúp đ má tôi khi bà bnh hay đi sanh các em tôi. Bà có mt đa con gái duy nht thưng gi là cái Hi mà bà thưng đùa s g cho thng em th tư ca tôi khi chúng ln lên. Ông phó sau này mc bnh điên, b nhà đi lang thang. Có ngưi nói gp ông ăn xin  bc M Thun. Cui cùng ông mt tích luôn, không biết sng chết ra sao.

Phia sau nhà tôi là nhà ông năm Bng . Ông này không biết làm vic cho nhà nưc Pháp hay là tay chân ca By Vin (lănh t B́nh Xuyên) mà có v hng hách lm. Ông thưng chi ra gia đ́nh tôi mi khi ai đó gây tiếng đng. Ba tôi là ngưi hin lành và cô thế nên luôn luôn nhn nhc chu đng.

Đi diên nhà tôi là nhà ông Tư th bc, mt căn nhà có b ngang rng bng bn, năm căn nhp li. Ba trưa, khi ông ng, đa tr nào trong xóm làm n th́ b ông quát mng d di. Tr nít trong xóm, ai cũng s ông ta. Con ông ta là chú hai Phiến và cháu ông ta là bác tư Cc th́ trái li rt hin lành. Gia đ́nh ông Tư sng bng ngh th công: làm trang sc gi. Sau này khi ông ngoi tôi t Trà Vinh lên Sài G̣n tr bnh lao, má tôi thuê mt căn ca ông Tư đ ông ngoi tôi  đ tránh ông lây nhim cho chúng tôi.

Đu hm, phía ông Tư là tim chp phô ca mt gia đ́nh ngưi Tàu mà mi ngưi gi là tim má con Siêu. Nơi đây, ngưi ta có th mua đ th cn thiết trong nhà t thc phm đến đ dùng. Con gái ln là con Siêu, con trai ln là thng Lo. Em trai ca má con Siêu là chú hai Nn, sau có gia đ́nh mua nhà  đu ch Cu Cng.

Kế tim má con Siêu,  mt đưng Matelot Manuel là tim thuc bc cũng ca ngưi Tàu. Gia đ́nh này vn c̣n sng ti đây đến ngày nay nhưng đă chuyn ngh t thuc bc sang bán bánh ḿ và bây gi là bán tp hóa . Nghe nói trong gia đ́nh này có mt ngưi con gái t t v́ t́nh.

Cũng ngoài mt đưng, hưng xung bến đ̣, t tim thuc bc đến cng (khu này đưc gi là xóm cây Keo), là nhà ông bán báo ct tay, nhà ông H Lm (có hai cô con gái làm n tr tá xă hi trong quân đi Pháp) và ông sáu Xuyến (cha ca trùm du đng : Phưc đen).

Bây gi tr li hm nhà tôi, gia tim má con Siêu và nhà ông Tư là nhà bà Lào, ngưi Bc bán xe bánh ḿ trưc ca có thng con tên Tr và nhà bà Thy. bà sau này chuyên môn lên đng bóng.

Đu hm phía bên trái,  mt đưng là mt tiêm cà phê. Nơi đó ông ch tim có mt cái máy hát dĩa mà mi khi ông m ci lương hay vng c th́ li xóm kéo ti đng phia ngoài đ nghe. Kế tiêm cà phê là mt tin nhà ông năm Bng, ngưi tôi đ c trên mà hông nhà ông giáp phía sau nhà tôi. Tiếp theo là nhà ca bác tám Tân, b h ca B́nh Xuyên. Tôi thưng chơi vi thng A con ca bác Tám. Có ln, tôi ly mt miếng ván nh thng A cưa dùm mt cây súng g đ bn pháo. Tôi măi ch cho nó cưa suưt chút na nó cưa đt c ngón tay tr ca tôi. Hôm đó tôi s mt vía v́ máu ra qua nhiu.

Tr li trong hm, phía bên nhà tôi, kế tim gii là nhà bác tư Nhng, h́nh như làm vi bến tàu. Nhà bác có cái sân phía trưc đưc rào k v́ bác có nuôi mt con chó berger to ln. Bên cnh nhà bác tư Nhng là chùa Tnh Đ Cư Sĩ mà ngưi ta gi theo th ca ông ch là chùa Ông Ba. Chùa có mt xe cam nhông nh dùng đ ch lá cây v làm thuc phát không cho bá tánh.

Cũng phía bên nhà tôi đi sâu vô trong hm hơn na có tim hút á phin ca ông năm Sú. Ông này có mt đa con gái ln tui hơn tôi tên là Mui hc chung vi tôi  trưng Cao Văn. Nhà ông năm Sú  cnh trm y tế. Kế đó là ông sáu Tiếu, ba ca chú hai A. Nhà ông ta lc trên mt miếng đt rng ln đưc rào km chung quanh, trong đó có mt ao tht ln th rt nhiu cá mà ông nuôi chúng bng bánh tây. Tôi rt thích đng ngoài rào nh́n cnh cá tri lên đp bánh. Thích hơn na là tôi đi đến mùa Vu Lan, ông sáu cúng cô hn rt ln, ông cho cm c giy có dán mt đng bc quanh hàng rào. Đa nào đến sm gi mt cây c, đi đến khi ông cúng xong cho git c th́ nó hưng đưc cây c đ chơi và mt đng bc đ xài. Tôi nh li lúc đó mi ngày đi hc hai bui: bui sáng tôi đưc má cho 5 cc, bui chiu 3 cc.

T nhà ông sáu Tiếu cách con hm nh là nhà ông th hàn. Ông này có mt ngưi em trai tng ln vào nhà tôi ban đêm đ ăn trm và tôi đă trông thy mt. Kế nhà ông th hàn là nhà thy ba thư kư mt hng buôn có thng con trai tên Nho, nh tui hơn tôi và sau 75 cũng b bt đi hc tp ci to như tôi.

Tr li phía nhà ông tư th bc, bên hông nhà ông là mt hm ct rt nh ch va đ mt ngưi đi, gia hm là nhà bác sáu Ci làm r sc (mt thám) cho Pháp, cui hm là bác tám Lé có con gái ln là ch Marie, con trai kế là thng René mà chúng tôi thưng gi là ch Ri và thng Nê.

Bên kia hm là mt gia đ́nh ngưi Bc mà ngưi ch gia đ́nh là lính thy ca Pháp. Năm 1956   c nhà đi sang Pháp, đ nhà li cho ngưi em tên chú hai Nha. Kế bên là nhà ông Sĩ, ngưi bc chuyên bán guc. Li qua mt con hm khác ln hơn là tim chp phô ca chú Hùng, ngưi Tàu. Chú này sau b cùi nhưng không hiu sao vn đưc con bo lănh sang M. Ri đến tim cà phê ca ông by Dun , tay chân ca B́nh Xuyên. Nhng nhà kế tiếp là nhà thng Voi, nhà bà by Huê K mà ông chng có xe chy đưng Phú Xuân nhà ca ông by Đa, ba ca thng Tư Ngng, nhà ca bác Mt, ba thng Vân, thng Nam, nhà bà ba Vn, nhà ông by Bành chy xe xich lô máy...

Mng mt tết năm Quư T, 1953 mt đám cháy ln gn ch Xóm Chiếu thiêu ri hơn 3000 căn nhà. Hôm đó nhà tôi dn đ đc sang t n sân nhà ông ba Lu bên kia đưng Matelot Manuel.

Tôi hc tiu h trưng Cao Văn (sau đi thàng Công Danh) mà ông đc cùng quê vi má tôi  Trà Vinh. Trưng này  trên đưng Matelot Manuel gn đưng Jean Eudel.

Tôi c̣n nh mùa hè năm 1954, tôi va hc xong lp nh́ đ chun b niên hc ti lên lp nht, ln đu tiên tôi bàn chuyn chính tr lúc 10 tui vi đám tr nít trong xóm trưc ca chùa ông Ba v hip đnh Genève khi đưc biết ngày 20/7 s là ngày các bên tha thun là hn chót đ kư kết.

Tháng 3 năm 1955, công an xung phong B́nh Xuyên đng đ vi quân đi quc gia, gia đ́nh chúng tôi di tn sang nhà cô tôi  bên đưng Mac Mahon (sau là đưng Công Lư), Phú Nhun.

Cũng năm 1955, tôi thi đu bng Tiu Hc. Hôm xem kết quả ở trưng tiu hc Vĩnh Hi, khi thy tên ḿnh không b gch đ, tôi mng quá đi mưa chy v báo tin vui cho gia đ́nh.

Cũng nên ghi li mt k nim: khong 9 hay 10 tui ǵ đó tôi tng b Tây bt, không phi v́ là thiếu nhi anh hùng tham gia kháng Pháp mà ch v́ vi phm gii nghiêm. Đêm đó tôi lén nhà đi vi thng bn li xóm tên Voi ra ch nhà thương M Điếc (nhà bo sanh Đi Đc)  mt tin đưng Matelot Manuel đ bt dế cơm. Bt ng, tên bin Tây mt đ núp  hm Ba Ta, ngoc vô, bt lên xe xích lô ch v bót qun 6 (bây gi là qun 4). H đ chúng tôi nm ng trên sàn gch trong văn pḥng cho đến khi bác sáu Ci và ba tôi đến lănh v lúc na đêm.

Qun 4 là qun nghèo nht ca Sài G̣n, thi đó ch có nhng nhà mt đưng ln mi có đin. Nhà tôi cũng như các nhà khác  trong hm phi xài đèn du. Lúc đó qun 4 c̣n nhiu đng rung trng lúa, c̣n khu dân cư th́ nhiu ao, vũng. nên v đêm mui rt nhiu. Tôi c̣n nh mi ti tôi chơi tṛ dùng ming kêu u u đ mui bu li ri dùng hai bàn tay đp vào nhau đ giết mui, mi ln như vy ḷng hai bàn tay tôi đy xác mui và máu tươi.

Nhà tôi là tim may, mi năm gn tết khách đt hàng nhiu nên phi thc đêm may cho kp. Nhng đêm đó ba tôi cho đt đèn măng xông đ my chú th c đ ánh sáng làm vic. Đó là nhng lúc tôi vui nhút v́ đưc thc khuya chơi.

Nhng buôi trưa hè đưc ngh hc, tôi trn ng trưa theo các bn đi vô rung phía trong ch Cu Cng (nay thuc phưng 14) hay phía hm 122 đưng Tôn Đn ngày nay đ bt cào cào hay cá thia thia. Có khi tôi đi xem phim  rp Nam Tiến, đưng Bến Vân Đn ngày nay, gn nhà th cu Ông Lănh. Nhng phim tôi thích nht lúc đó là: Tarzan, Zorro, Superman, cao bi...Khán gi đa s là con nít nên mi ln Tarzan đưc con kh báo tin nàng Jane lâm nn, đu dây đi gii cu ngưi yêu hay Zoro tut kiếm đui theo quân lính ca tên lănh chúa hoc anh kư giả đeo kính cận thay bộ đồ bay có chữ S trước ngực hay chàng cao bi phi nga nghênh chiến vi mi da đ th́ chúng tôi v tay rn rn như đ hoan hô nhng ngưi hùng trên màn bc. Nhng khán gi nh tuôi này d dăi chp nhn nhng khuyết đim ca rp như rp ch có mt máy chiếu, mt phiim có th gm hai hay ba cun phim nên hết mt cun th́ rp bt đèn sáng đ thay cun kế tiếp. Hoc rp rt khai mùi nưc tiu, ghế có nhiu rp. T nht là có mt thng câm chc do ch rp dung túng, khi bn tr chen ln mua vé th́ nó đánh đp, khi bn tr vào rp th́ b nó da nt đui không cho ngi. Tôi cũng là mt nn nhân ca nó. Nhưng v́ mê coi phim và mê nhng thn tưng đinh nên tôi đành nhn nhc chu đng.

Lúc nh, tôi kén ăn nên thân h́nh m nhách. Tuy nhiên, tôi cũng đua đ̣i chúng bn đi đá banh  sân cát kho 11. Nhưng tôi đá d quá nên thưng b bn bè đui xung gi gôn. Tôi c̣n trn nhà đi tm sông  Bến Súc.Tm xong, tôi ngi phơi nng cho tóc khô mi dám v nhà.

Sau v ha hon tết năm 1953, chính quyn phóng đưng biến con hm nhà tôi thành đưng ni thng ti đưng Hoàng Diu và đt tên là Đ Thành Nhơn. Con hm bên ch Cu Cng là đưng Đ Thành Nhơn ni dài. Bây gi ông Ngô Đ́nh Dim đă lên nm chính quyn nên ông cho đi tên các con đưng tên Tây sang tên Vit. Đưng Matelot Manuel thành đưng Tôn Đn, đưng Jean Eudel thành đưng Tŕnh Minh Thế . Tŕnh Minh Thế là mt ông tưng Cao Đài v quy thun vi ông Dim b trúng đn chế cu Lăng Tô tc cu Tân Thun,  cui đưng Jean Eudel.

Nhà ca trong khu xóm tôi đưc ct li khang trang hơn, nhưng đa s cũng chi là vách ván, mái tôn. Nhà tôi cũng ct li và có mt cái gác g. Trên đó,  bui trưa nóng như mt cái ḷ la. Tim may ca ba tôi t trưc đến nay chưa có tên nên sau khi ct li nhà, ông cho v báng hiu ly tên là Hunh Tân.

Khi hm nhà tôi tr thành đưng th́ mt s ngưi bán nhà đi ch khác và mt s ngưi mi đến. Hoa sĩ Chí Bu bán nhà cho mt ngưi min Bc làm bi cho nhà hàng Continental bên qun nht. Có mt ngưi g Thu Đc đến thuê căn dưi nhà làm tim vàng, sau này ông ta mua li căn nhà ca bà thy phía đi din ct lên tim vàng Kim Phát. C̣n nhà bà Lào th́ bán li cho má con Siêu. Nhà ông tư th bc chia nhiu căn bán cho các tim vàng Hu Tín và Kim Trang. Nhà bà c bên trái nhà tôi cho thuê căn dưi :bác hai Hè làm tim ht tóc mt bên và chú Ba sa đng h mt bên. Tim cà phê đu đưng bán cho bà m ca chú tư Kim Trang làm tim vàng Kim Hoa.

Mùa hè năm 1955, sau khi đu bng tiu hc tôi đưc cha m dn v quê ni, sinh quán ca tôi: p Bến Đng S, qun Bến Cát, tnh Th Du Mt bng tuyến xe la Sài G̣n Lc Ninh. Ch có bng tiu hc mà khi tôi v đến quê mi ngưi nh́n tôi như mt ông nghè, ông cng vinh quy bái t .  Sài G̣n t nh nên  quê có my ngày , tôi đă nh cuc sng đô thành vui nhn nên đ̣i ba má tôi đưa v Sài G̣n,.

Cũng như bao đa tr khác cùng la tui, tôi cũng tham gia nhiu tṛ chơi ca tui thơ như bn bi, tt lon, đánh chng. Không có tin nhưng chúng tôi cũng đánh bài ăn np chai, bao thuc. Tôi thưng đi b ra tn ct c Th Ng, nơi có nhà hàng Tour D'Argent (Ngân Đ́nh) mà thc khách thi đó toàn là Tây nên h ung nhng loi rưu đăt tin và hiếm nên tôi lưm đưc nhng np chai l đưc chúng bn dnh mnh giá cao. Tôi cúng tham gia nhiu trn xung đt gia xóm tôi vi các xóm khác . Xóm tôi đưc gi là xóm Ḥa B́nh v́ có rp hát Ḥa B́nh ca ông chín Đ. Chúng tôi thưng xáp trn bn nhau bng dây thun vi các xóm ch Cu Cng , xóm Cây Bàng hay xóm Ba Ta.

Tôi c̣n nh, phía bên kia đưng đi din vi nhà tôi, đi v hưng ch Xóm Chiếu gn nhà thng hai Nh, con ông thy bói mù và tim ht tóc bác Đi (đúng ra tên bác là Đu nhưng ngưi bc thưng gi tên mt ngưi theo tên đa con trai trưng ca ông ta., trưng hp bác này ngưi ta gi bác theo tên con bác là thng Đi, mt thng bn t nh ca tôi) có mt cái cng chào  đu con hm mang tm bng Ḥa Hip T. Trong hm đó có mt ngôi chùa, nghe nói do ông chín Đ, h́nh như làm cp rng (đc công)  bến tàu, nhà  trong ch Cu Cng, xây nên. Sau này, ông ct thêm phía trưc chùa mt rp hát đ mi năm, đến mùa l chùa các gánh hát bi đến hát. Nhng đêm chùa có hát bi, tôi liu mng trn đi xem hát dù ch đng ngoài xem qua khong h gia hai ngưi ln. Ti v nhà gi m ca th́ ba tôi cm sn cây roi m ca ra, qut cho tôi mt trn đ̣n nên thân. V sau, thy đ rp hát trng khi không có hi l chùa th́ quá phí, ông chín Đ đt tên Ḥa B́nh cho rp hát và cho các đ̣an ci lương nh thuê đ hát. Nếu không có đoàn nào thuê th́ ông cho chiếu phim bán vé. Nhưng phim  rp Ḥa B́nh cũ và không hay nên tôi thích đi xem phim  rp Nam Tiến hơn. Ông chín Đ có hai ngưi con trai ln tên Răng (Jean) và Tṛn. Bn con nít chúng tôi rt ngưng m hai ngưi này, h có v công t vi cách ăn mc chi chut và xài tin hào phóng.

Trong ch Cu Cng có ông ba Cao chuyên t chc ṣng tài xu nht là vào các dp tết.Các ngưi có máu c bc đu sch túi v́ ṣng tài xu này. Có nhiu bà ni tr đi ngang qua đó gi trn s tin ch vô đó đ v nhà chu cho chng mng m. Tôi đưc nghe đám t chc đánh bc này gian ln bng cách dán bng keo mt si ch nh vào mt trong ba ht xí ngu, đ đu dây ló ra ngoài chén đt ht. Khi mi ngưi đă đt xong, ngưi lc ht nh́n hai ca đánh xem bên nào đt ít, bên nào đt nhiu đng thi hô to: "tay" (tc ly tay ra không đt na đ nhà cái d chén ra). khi đó nếu ngưi chơi đt bên xu nhiu th́ ngưi lc s kéo dây đ có mt mt lc hin ra. Như vy ch có 3 kh năng ra xu nếu hai ht th nht và th hai ln lưt ra 1-1, 1-2 và 2-1, c̣n li 33 kh năng là ra tài. Như vy hu như chc chăn là nhà cái s li.n Ngưc li nếu nhng ngưi chơi đt bên tài nhiu th́ ngưi lc s kéo dây cho mt mt nht hin ra. Thi đó trong toán hc chưa có môn xác xut và phn tôi đến mưi năm sau mi hc môn đó trên đi hc. Nhưng nh chú ư ln nào ra xu đu có mt nht và ra tài đu có mt lc và luôn luôn ca đt ít tin đu thng, nên tôi canh me đt tin vào phút chót bên đt ít tin. Tôi thng liên tiếp vài bàn th́ có ngưi đến bên tôi nói: "Ê thng nhóc, mày ăn bao nhiêu đ ri, đi ch khác chơi nếu không tao ly li hết". Nhng Casino hay nhng tṛ x s ngày nay trên thế gii cũng vn hành theo nguyên tc gian ln đó nhưng tinh vi hơn nh s phát trin ca đin t . Ai t́m đưc k h ca tṛ chơi thng đưc h th́ b cm ca không cho chơi na. Ai tin vào s may ri ca tró chơi th́ máu say mê c bc s đưa h đén ch bn cùng. Cũng nói thêm hai chú cháu by Xi và năm Cam đu xut thân t ḷ ba Cao.

Cũng trong ch Cu Cng có mt nhân vt ni tiếng khác là ông năm Phương. Ông này có cái bng to như bng ông Đa và thưng ngi trưc ca nhà chc gho các cô gái đi ngang nhà ông. Ai ch ch và cưi nho cái bng b ca ông th́ b ông chi mng d di.

C̣n mt s nhân vt ni tiếng  khu này và c qun 4 là các ông ba Lu, sáu Tùng, by Dun. Nghe nói h là tay chân thân tín ca by Vin, rt giàu có nh nm nhng hot đng  bến táu. Dăy nhà lu ca họ ở mt tin đưng Tôn Đn, gn đu ch Cu Cng vi tưng rào chung quanh ngo ngh như dinh th ca các quan ln. Ông ba Lu c̣n làm ch công ty khai quan thuế Triu Tiết gn ng ba Tôn Đn và Tŕnh Minh Thế.

T khu nhà lu ca ông ba Lu, qua đu hm Bata đến trưng tiu hc Cao Văn là mt dăy kho hàng có tên là kho Bata hay kho cng sn v́ trưc đó chính quyn Pháp dùng đ nht tù Vit Minh. Tôi c̣n nh nhng đêm kinh hoàng khi bn Tây gơ ca tng nhà trong gi gii nghiêm đ bt hết đàn ông trong nhà ra ngi xếp hàng trưc kho Bata. Ba tôi và cu tôi cũng b dn đi trong ni s hăi, lo âu ca má tôi và tôi. Ra ti kho, Tây dn mt ngưi b trùm bao b t đu đến chân ch khóet hai lỗ ở hai con mt đến trưc tng ngưi đang ngi ch. H ngưi bao b gt đu th́ ngưi b nhn mt đưc dn ngi riêng ra. S phn ngưi đó đă đưc đnh đot. May mn ln nào ba tôi và cu tôi cũng đưc th v an toàn .

Lúc nh, tôi vui nht là hôm nào đưc ba má tôi dn anh em tôi qua ch cũ ăn cơm th và đi xem chp bóng hoc má tôi dn tôi đi xem ci lương ti rp Nguyn Văn Ho, đưng Trn Hưng Đo. Má tôi thích đi xem đoàn ci lương Hoa Sen ca ông bu by Cao vi nhng tung như Đoàn Chim St, Mng Ḥa B́nh...có xen k nhng màn chp bóng bn súng đùng đùng. Có ln ba tôi và bác tôi dn tôi đi xem đoàn Thanh Minh  rp Thành Xương mt tung nào đó có cô đào nhí Thanh Nga đóng. Cô đào Thanh Nga ln hơn tôi hai tui. Gn tết, ba tôi dn tôi và thng em kế tôi đi mua giày. Bàn chân thng em kế tôi rt đc biêt chiu dài th́ ngn nhưng mu bàn chân th́ cao nên không th va đôi nào c dù đi khp các ti qun 4 và qun 1. Cui cùng ba tôi phi cho em tôi đo đt theo ni như giày ngưi ln.

Khi tôi lên 10 tui th́ tôi bt đu đi chơi xa, S Thú hay vưn Tao Đàn. Tôi đến S Thú không ch đi xem nhng loài thú hoang dă mà c̣n b lén lá thuc bài đ đem v nhét trong tp, như vy tôi hc bài mau thuc.  vưn Tao Đàn, tôi đă trông thy ngh sĩ Trn Văn Trch đang hát nhc bng tiếng Pháp cho khán gi ngi phía dưi ṭan la ông Tây, bà Đm trong hi K Mă.

Mt ngưi ch bà con tôi  Trà Vinh đưc gia đ́nh gi lên nhà tôi hc mà tôi gi là chế Khe. Ch hc cùng lp vi tôi  trưng Cao Văn chung vi con gái ca ông thy thuc nam Vơ Tn Phưc là Cm Hng, nhà bên cnh nhà bo sanh Con C̣, gn ng ba Tôn Đn và Tŕnh Minh Thế. Hi nh tôi rt nhát gái, mi ln Cm Hng đến chơi vi chế Khe tôi trn lên gác.  trong lp thy Năm, ông đc trưng Cao Văn thưng pht tôi ngi gia hai đa con gái mi khi tôi phm li, Lúc đó, tôi ngi im không dám nhúc nhích. C̣n na, sau này cu Tư tôi làm thy giáo  trưng này mi trưa thưng bt tôi ci qun áo để ông tm cho tôi trưc mt các bn hc có c con gái.

Bên ngoi tôi  xă Phưc Hưng, qun Trà Cú, tnh Trà Vinh. Ông ngoi tôi là hương thân Đnh, con ca mt ông cai tng rt giàu, có nhiu ruông đ vùng này. Khi ông mt đi, ông ngoi tôi c̣n nh nên phn rung đt ca ông đưc ngưi anh ln giám h. Ông này làm giy t sang đot hết phn ca ông ngoi tôi nhưng ông vn gi đưc phn đt hương ha nên khi trưng thành ông ngoi tôi vn sng sung túc. Ông bà ngoi tôi có ba ngưi con: má tôi, d́ ba và cu tư. Má tôi hin lành, d dăi c̣n di ba tôi th́ rt cng rn. Các tá đin ca ông ngoi tôi nói vi nhau rng nếu cô hai (má tôi) đi thâu lúa ruông th́ h có th kht ln sau đưc c̣n nếu cô ba (d́ ba tôi) đi thâu th́ thiếu mt lon lúa cũng không đưc. Ông ngoi tôi gi cu tư tôi lên hc chương tŕnh Pháp  trường Nguyn Văn Khuê, Sài G̣n. Cu tôi hc đến bng Thành Chung (Brevet Élémentaire) th́ chiến tranh Vit Pháp bùng n, cu phi ngh hc. Cùng lúc đó ba má tôi đem tôi t quê ni tôi xung Sài G̣n. Cu tôi  chung vi gia đ́nh tôi  trong hm đưng Matelot Manuel mà không v quê v́ dưi đó không c̣n an ninh na.

Có mt ln lính Tây đến lc soát nhà tôi, thy trong nhà có nhiu tiu thuyết tiếng Pháp, chúng hi ai đc nhng sách đó. Cu tôi đng ra nhn, bn Tây hi sao cu tôi biết tiếng Pháp mà không ra làm vic vi chính quyn Pháp. Không biết cu tôi tr li thế nào vi bn Tây mà chúng không bt ông đi. Đ giúp đ gia đ́nh tôi, cu tư ra kho 5 làm phu khuân vác, nhưng bn cht thương ngưi, ông thưng nhưng công vic li cho nhng ngưi ln tui hơn hay ngưi có gia đ́nh đông con.Ln nào v tay không cu đu b m tôi ry rà. V sau cu tôi xin vi ông đc trưng Cao Văn di d đó. Đến khong 1954, 1955 th́ có lnh tng đng viên, cu tôi phi nhp ngũ.

Cu tôi đi khóa h sĩ quan truyn tin, đóng quân ln lư tri kho 11, ri tr đưng Tôn Tht Thuyết, sau cùng v căn c 6 truyn tin  G̣ Vp. Lúc cu tôi  tri kho 11, mi ln trong tri có chiếu phim cu tôi cho má tôi hay đ dn anh em tôi xung coi. Có mt cun phim vn c̣n n tưng trong tôi ti ngày nay. Đó là cun phim din t mt đi quân Pháp hay M ǵ đó b đch quân tàn sát hết. H đưc chôn chung  mt nghĩa đa mà đêm đêm h hin h́nh lên đi din hành như ngưi sng. Ti hôm đó trên đưng v nhà, tôi nm cht tay má tôi, nh́n dáo dác s gp nhng ngưi lính ma đó. Sau khi gii ngũ, cu tôi làm cho hăng IBM ca M. Năm 1975, cu t chi đi Mỹ theo din nhân viên s M mà dn v con v quê Trà Vinh sinh sng. Ông mt năm 2011 v́ đt qu dc đưng khi cưi xe đp từ Phưc Hưng xung Trà Cú đ đi thăm đa cháu c đu tiên ca ông.

Sau khi khám phá ra ḿnh b bnh lao (thi đó là mt bnh nan y), ông ngoi tôi lên Sài G̣n đ cha tri. Như đă nói  trên, đ cách ly ông vi các cháu v́ đó là bnh truyn nhim, má tôi mưn mt căn nhà ca ông tư th b đi din đ ông ngoi tôi  đ tin dp chăm sóc ông. T́nh h́nh an ninh dưi quê ngoi tôi càng ngày càng ti t, d́ ba tôi đem gia đ́nh lên thuê nhà  hm 122 đưng Tôn Đn. Mt hôm ông ngoi tôi đn anh em tôi cùng con d́ ba tôi sang nhà ch chng d́ ba tôi  cu Da đ dy chúng tôi bơi. Ông vác mt tm ván ln đem xung sông cho chúng tôi tp bơi. Không may v́ vác nng, ông tr bnh nng và không bao lâu ông t trn. Lúc đó ông ch mi ngoài 50 tui. D́ ba tôi sau dn về ở đưng Nguyn Minh Chiếu, Phú Nhun.

Bên ni tôi th́ đ li quê. Ch có ba tôi và cô by tôi  Sài G̣n. Cô by tôi có chng làm trong ngành ha xa nên thay đi chỗ ở theo nhim s ca dưng tôi. Má tôi đă tng dn anh em tôi đi thăm cô tôi  ga G̣ Vp đ anh em tôi đi vi hai thng em cô cu là Thu và Hùng đi hái trái keo. Lúc đó G̣ Vp ch là mt vùng đng trng có nhng g̣ cao. Má tôi cũng đă dn chúng tôi đi thăm cô tôi  ga Th Đc,  đó Thu và Hùng đ đưa chúng tôi đến h bơi Ngc Thy để tm. Ga cui cùng dưng tôi làm xếp là ga Ḥa Hưng  cng Bà Xếp.  đó Hùng, mt thanh niên đp trai tr thành mt tay anh ch khét tiếng vi bit danh Hùng Đu Ḅ. Sau đó đ tránh s truy n ca cnh sát, Hùng trn v quê và vào rng. Nghe nói, sau đó Hùng b bit kích bn chế gn quê tôi. Anh ca Hùng là Thu sau này là mt sĩ quan truyn tin ca VNCH, mt tích trong rng khi vưt tri ci to. Đây là mt bi kch xy ra cho nhiu gia đ́nh  min Nam trong cuc chiến va qua: hai anh em ru hai chiến tuyến khác nhau. Có điiu đau đn cho gia đ́nh cô tôi là c hai đa con ln mt đi đu không đ li mt du vết ǵ.