Bên ḍng
sông Đồng Nai
Bút kư Huỳnh Công Ân
Mến tặng BS
Nguyễn Hồng Đức
Làm
trai cho đáng nên trai,
Phú
Xuân cũng trải, Đồng Nai cũng từng
(Ca dao)
Tuy
sống và trưởng thành ở đô thành Sài G̣n chỉ
cách Biên Ḥa có 30 cây số, nhưng măi đến năm 1969,
nhân được thuyên chuyển về trường Ngô
Quyền dạy học tôi mới làm quen với thành phố
này .
Đối
với tôi, Biên Ḥa như các tỉnh lỵ khác, rất nhỏ so với
Sài G̣n nhưng so với thị xă Trà Vinh, nhiệm sở
trước đó của tôi, th́ phồn thịnh, náo nhiệt
hơn . Mỗi tuần hai lượt đi về
bằng chiếc xe lambrettwist (tên gọi chiếc xe lambretta
hai bánh để phân biệt với xe lambretta ba bánh chở
khách) theo ngă xa lộ, rẽ trái ở ngă ba Tân Vạn, rồi
rẽ mặt lên cầu Gành để vào thị xă Biên Ḥa
và ngược lại . Quang cảnh thường
gặp mỗi lần
đi, về đó thường là những tai nạn
lưu thông khủng khiếp trên xa lộ độc nhất
của Việt Nam thời đó (sau này có thêm xa lộ ṿng
đai Đại Hàn), hay cảnh xe cộ chạy lộc cộc,
chầm chậm trên những tấm ván của cầu Gành, hoặc
đôi khi phải dừng chờ xe lửa ưu tiên qua cầu
.
Về
sau, lười lái xe, mỗi sáng thứ hai, tôi đi xe ôm ra
nhà ga xe lửa Sài G̣n để đáp xe lửa lên Biên Ḥa rồi
đi bộ từ ga Biên Hùng đến trường Ngô Quyền . Cuối cùng, khi người bạn
đồng môn Trần Thái Hùng đổi về Ngô Quyền,
tôi quá giang lambrettwist của anh ấy theo ngă quốc lộ 1 . Như vậy tôi đă bao lần đi qua
ḍng sông Đồng Nai nhưng ḍng sông này chỉ gây “ấn
tượng” với tôi khi tôi trở lại quân đội
năm 1972, làm đại đội phó đại đội
463 thuộc tiểu khu Biên Ḥa, trấn giữ cầu Đồng
Nai trên xa lộ Biên Ḥa .
Thời
gian làm lính giữ cầu Đồng Nai ở Biên Ḥa trong
hai năm 72 và 73 để lại trong tôi nhiều kỷ niệm
. Những lần dẫn quân đi hộ tống các
đoàn xe chở đạn dược hay tân binh đi Dầu
Giây, Phú Mỹ, Bà Rịa, Cát Lái hay Tân Uyên tuy không lần nào
chạm địch nhưng tôi như sống lại giai
đoạn hào hùng khi nắm một trung đội tác chiến
của tiểu đoàn 3, trung đoàn 16, sư đoàn 9 bộ
binh vẫy vùng trong các cuộc hành quân từ Sa Đéc,
Vĩnh Long đến Trà Vinh 4 năm trước đó . Một lần tôi đă gây binh biến
khi đụng chạm với xă trưởng Tân Vạn
Nguyễn Thành Đ., em của nữ dân biểu Nguyễn
Thị L. . Tôi dẫn bốn thằng
đệ tử bắn vào trụ sở xă Tân
Vạn . Xă trưởng
Đ. ra lệnh toán nghĩa quân giữ cầu Bà Lồ
đóng cầu để chúng tôi không thể rút về cầu
Đồng Nai được . Khi
được tin, đại úy đại đội
trưởng của tôi điều đ́nh với xă trưởng
Đ. để tôi dẫn lính an toàn trở về đại
đội . May mắn, không có ai
thương vong trong vụ này . Dĩ nhiên sau đó ngoài việc bị xếp trực
tiếp mắng mỏ, tôi c̣n lănh 15 củ (15 ngày trọng cấm)
của Tiểu Khu Biên Ḥa. Tôi nghe kể lại ngày hôm
sau, khi đại tá Tỉnh Trưởng gặp dân biểu
L. hỏi thăm t́nh h́nh an ninh ở xă Tân Vạn th́ bà L. trả lời
rằng có ông thiếu úy cầu Đồng Nai quậy suốt đêm trước làm dân
trong xă phải nằm ngủ dưới đất . Đại
tá Tỉnh Trưởng nói:
lại là thiếu úy Ân thầy giáo đó mà, tôi sẽ
tính với anh ta . Sau này nghĩ lại tôi thấy thời
tuổi trẻ ḿnh quá hiếu thắng, quá bậy bạ .
Đôi
khi, tôi và các sĩ quan trong đại đội xách theo một
chai Hennessy, lấy ca nô chạy qua Chợ Đồn cập
vào cầu jeté của một nhà hàng ven sông Đồng Nai,
lên làm một chầu nhậu với món đầu cá lóc hấp
nổi tiếng ở đây . Thỉnh
thoảng tôi cùng các bạn đồng đơn vị lái
chiếc Dodge 4 đi ăn đồ tây ở quán La Plage gần
bờ sông Đồng Nai hay
ăn đồ tàu ở nhà hàng Hạnh Phước ở
Ngă ba Thành hay vào các bar MỸ ở
công trường Sông Phố uống Whisky pha Coke thi với
lính Mỹ . Thường ngày nếu không có công tác, tôi cho lính
đi ca nô qua Bến Gỗ mua tôm về nướng để uống bia với các bạn
đồng ngũ, cùng lúc đánh bi da cá độ tại
câu lạc bộ của đại đội, ai thua phải
trả hết chi phí .
Một
lần đi hộ tống đoàn xe chở tân binh của
tiểu khu đi thụ huấn ở quân trường Vạn
Kiếp, chúng tôi dừng quân ở Phú Mỹ để chờ
đoàn xe trở về . Tôi cho đóng quân ở nhà lồng
chợ Phú Mỹ . Sau khi uống vài chai bia
với các đệ tử, tôi giăng vơng nằm ngủ . Tôi chợt tỉnh giấc v́ có tiếng
đàn, tiếng hát gần bên . Th́ ra
đó là ban văn nghệ của ty dân vận và chiêu hồi
tỉnh Phước Tuy đang tŕnh diễn văn nghệ
cho dân chúng xă Phú Mỹ xem . Dịp này tôi
làm quen và xin địa chỉ của một cô ca sĩ khá
đẹp của ban văn nghệ này .
Sau
đó, trong lần đi công tác ở Bà Rịa, tôi ghé nhà
thăm cô ca sĩ hôm
trước . Cô ta hứa hôm nào ghé cầu Đồng
Nai thăm tôi . Trước khi tôi ra về cô ta đă làm tôi
sửng sốt khi nói muốn nhờ tôi giúp cô một việc . Cô nói rằng cô yêu một nam ca
sĩ ở chung ban văn nghệ, nhưng gia đ́nh không bằng
ḷng . Cô muốn nhờ tôi giả đi hỏi
cưới cô để cô có thể thoát ly gia đ́nh về với anh
chàng ca sĩ kia . Thật oái
oăm, ḿnh bị cô ta chọn làm vật thế thân . Tôi dùng kế hoăn binh v́ sợ từ chối
hẵn th́ cô ta sẽ thất vọng nên nói để suy nghĩ lại .
Bẵng
đi vài tháng, một hôm khi đi công tác về th́ được
lính báo có một cô đang chờ trong pḥng của tôi . Bước vào pḥng, tôi nhận ra đó
là cô ca sĩ ở Bà Rịa . Nhưng tôi
bỗng giật ḿnh v́ thấy cô ta đang mang bầu . Chẵng lẽ Quít làm mà Cam phải
chịu sao ? Cô ta tươi cười
chào tôi, nói là đă có bầu 4 tháng và c̣n đưa một quả
trứng ngỗng cho tôi xem nói là trước đó v́ chờ
tôi đến trưa mà tôi chưa về nên cô ra một quán
ăn ở ngă ba Tân Vạn ăn cơm . Bà chủ quán thấy
cô có bầu nên tặng cô quả trứng ngỗng nói là cô cầm
lấy để sau này sinh nở tốt đẹp
. Cô ta nhắc lại việc nhờ cậy lúc trước
và c̣n nói rằng nếu nhận lời sẽ tổ chức
đám cưới ngay . Lần này tôi không
thể làm
“anh hùng cứu mỹ nhân”
được nên dứt khoát từ chối . Thấy
cô ta thất vọng từ giă ra về tôi cũng bùi ngùi
nhưng đành vậy v́ tôi không thể hy sinh tương
lai của ḿnh cho một người mới quen
.
Sau
này trở lại
nghề thầy giáo ở Ngô Quyền lần thứ
hai, tôi vẫn được xếp giờ vào hai ngày đầu
tuần để những ngày c̣n lại dạy trường
tư ở Sài G̣n . Hai bữa trưa và một bữa tối
ở lại Biên Ḥa, tôi và Hùng thường đến
ăn ở quán B́nh Dân gần sân vận động hay quán Thu Hà đường Phan Đ́nh Phùng ) . Đặc biệt
quán Thu Hà nổi tiếng không phải chỉ có nhờ hai món
canh chua và cá kho tộ thật ngon mà c̣n v́ nơi đó có hai
giai nhân, con ông chủ quán . Buổi
trưa , sau bữa cơm Hùng chở tôi
về nghỉ trên một bộ ván ngửa mát lạnh trong
căn nhà của người cô của Hùng ở ngă ba
Vườn Mít . C̣n buổi tối khi th́ tôi ngủ nhờ nhà ông anh họ ở trước
cổng phi trường Biên Ḥa khi th́ tôi về nhà trọ của
anh Lê Quư Thể để xem các thầy đánh mạt
chược (những đêm đó th́ hầu như tôi thức
trắng đêm). Về sau tôi c̣n” tranh thủ” đêm ở
lại Biên Ḥa nhận lời
mời dạy cours luyện
thi toán của anh Nguyễn Thành Dũng (ông vua dạy cours của Biên Ḥa)
tại trường tiểu học Nguyễn Du . Đầu
niên khóa 74-75, tôi mở lớp riêng dạy kèm toán, lư cho một
nhóm học sinh tại căn pḥng trống trong một cao ốc trước
cho lính Mỹ thuê . Chủ căn pḥng đó là một người
Pháp đă ở lại Biên Ḥa sau khi đội quân viễn
chinh Pháp hồi hương . Ông ta lấy
vợ Việt và lập nghiệp ở đây luôn . Tôi và ông ta chỉ gặp nhau một lần
lúc được một học sinh giới thiệu để
tôi thuê pḥng của ông . Sau đó tôi và ông
liên lạc bằng những mẩu giấy nhắn tin bằng
tiếng Pháp để trong hộc bàn . Kể
cả tiền thuê pḥng trả cho ông ta, tôi cũng
để trong hộc bàn . Đầu năm 75, dù tôi được thuyên chuyển
về Trung Tâm Giáo Dục Hồng Bàng ở quận 5, Chợ
Lớn tôi vẫn chạy xe lên Biên Ḥa tiếp tục dạy
cours đó đến ngày miền Nam mất .
Lúc
làm việc tạm thời ở Nha Học Chánh (sau đổi
thành Ty Giáo Dục) Biên Ḥa trong khi chờ sắp xếp
đứng lớp lại, qua giới thiệu của vài vị
làm chung sở v́ biết tôi c̣n độc thân, tôi làm quen
được với cô H., con gái của một ông trước
đây đứng đầu ngành Tiểu Học ở tỉnh.
Những tưởng ḿnh sẽ làm rể cho Biên Ḥa,
nhưng không ngờ khi đổi về Sài G̣n tôi bị “coup
de foudre” vớI một cô nữ sinh trường tây, sau này là bà xă của tôi , nên tôi mất
đi “quốc tịch” Biên
Ḥa khi bắt buộc tự
rút lui trước để không làm phiền toái người
đẹp Biên Ḥa .
Vài
ngày trước khi miền Nam thất thủ, từ Sài
G̣n, tôi lên Ty Giáo Dục Biên Ḥa để lănh lương .
V́ trễ xe lửa tại ga Sài G̣n, tôi thuê xe ôm chạy
đuổi theo, đến ga Ḥa Hưng lại trễ,
đến ga Phú Nhuận, trong khi chờ đợi xe đến,
tôi đến nhà Nguyễn Phi Long để rủ anh ấy
cùng đi lănh lương . Nhưng Long cho biết anh ta ở
nhà để di tản sang Mỹ cùng ông anh là Đại Úy
.Tôi ph́ cười, nói với anh ta là chiến tranh sắp
chấm dứt, đi làm ǵ . Sau này, 3
năm cải tạo và 8 năm kẹt lại ở Việt
Nam đă làm tôi thấm thía sự ngây thơ của ḿnh .
Trước
ngày lên đường cải tạo, tôi lên thăm thành phố
Biên ḥa đă đổi chủ . Trong cảnh
nhà không, đường trống tang thương của thủ
phủ miền Đông, tôi có gặp một vài người
lính cũa tôi, họ vẫn kêu tôi là trung úy .
Tôi nhẹ nhàng bảo họ gọi tôi bằng anh là
được rồi . Nhưng hôm
đó tôi không gặp một học sinh cũ nào của tôi
trên đường phố . Tôi tự hỏi
, không biết khi tôi gặp họ th́ họ có gọi tôi là
“đồng chí thầy” như một nữ sinh trường
tư ở Sài G̣n đă gọi tôi như vậy vào ngày
1-5-1975 tại ngôi trường
mà tôi từng dạy và cô ta từng học .
Sau
khi “tốt nghiệp” đạI học cải tạo, và
sau một chuyến vượt biên thất bại, năm
1983, tôi có trở
lên Biên Ḥa bằng xe đạp, vào xă Long B́nh, bên hông của
cầu Đồng Nai, đến ḷ gạch của đại
úy đại đội trưởng cũ của tôi để
thăm ông ta, nhưng ông ta đi vắng, chỉ c̣n bà vợ
ở nhà . Tôi đạp xe vào thị xă ,
ngơ ngác trước một Biên Ḥa và một trường
Ngô Quyền xa lạ .
Măi
đến năm 2008, sau hơn 20 năm làm thân viễn xứ,
nhân chuyến trở về Việt Nam thăm mẹ già, tôi
và vợ tôi đi lên Biên Ḥa t́m lại những h́nh ảnh cũ
. Thành phố phồn thịnh, đông đúc hơn ngày
xưa nhiều lần nhưng tôi thấy mất đi vẻ
đáng yêu của một thành phố nhỏ ven bờ sông
Đồng Nai ngày nào . Tôi không c̣n t́m
được dấu vết nào của một nơi tôi từng
gắn bó 6 năm trời trong nghiệp văn cũng
như vơ .
Nhà cửa xây cất cao hơn, ở mặt tiền
đường, các cửa hàng đủ loại chen chúc với
các bảng hiệu đầy màu sắc trông mệt mắt
. Xe gắn máy nổ ầm ầm, xịt khói mù mịt,
giành nhau chạy trước . Cảnh
tượng này tôi đă chán ngấy tại Sài G̣n lại
được sao y tại đây . Trong
số những người qua đường, chắc hẳn
cũng có học tṛ cũ của tôi, nhưng hơn 30
năm tôi rời xa nơi đây làm sao chúng tôi c̣n nhận ra
nhau ? Tôi chỉ đành đến trước cổng
trường Ngô Quyền nhờ vợ tôi bấm cho vài bức
ảnh tôi và mái trường xưa .
Trước
ngôi trường xưa
Cuối
năm 2009, tôi nhận được một email của
Nguyễn Hồng Đức, bác sĩ chuyên khoa lồng ngực
cho biết là học tṛ cũ của tôi, anh nhờ xem trang
web của Hội Ái Hữu Cựu Học Sinh Ngô Quyền mới
biết tôi đang ở Montreal, Canada . Anh nói anh đă từng
dự hội thảo quốc tế các bác sĩ chuyên khoa lồng
ngực tại nơi tôi ở nhưng không biết tôi ở
đó để đến thăm . Tôi
viết email trả lời và hỏi anh ở tiểu bang
nào của Mỹ . Anh email trả lời
anh ở Việt Nam và làm việc tại bệnh viện Phạm
Ngọc Thạch Sài G̣n .
Thế
là đầu năm 2010, khi tôi về Việt Nam th́ Đức
hẹn tôi để đem xe hơi đến đón vợ
chồng tôi đi lên Biên Ḥa chơi . Anh
chở tôi đến nhà của anh Trần Trung Thu học cùng lớp
. Thu không nhận ra tôi, hơi ngạc nhiên khi gặp tôi nên
nói chào anh . Đức nhắc: “Đây là
thầy Huỳnh Công Ân, dạy toán lớp tụi ḿnh”, Thu mới
nhớ ra . Thật ra gần 40 năm
đă qua, những cậu học tṛ tuổi 16, 17 và ông thầy
trẻ ngoài 20 lúc đó, bây giờ th́ cũng đă thành những
ông già trên dưới 60, nếu gặp ngoài đường
làm sao nhận ra được . Thu đă từng nối
nghiệp giáo sư toán của tôi nhưng sau này để thích
ứng với xă hội mới, anh đổi nghề và hiện
nay làm đại lư thuốc tây, có vẻ khấm khá lắm
.
Thu
gọi điện thoại cho một số bạn học
cũ báo tin có tôi về thăm Biên Ḥa không quên gọi họ
đến nhà hàng Hoài Cỗ bên bờ sông Đồng Nai họp
mặt . Thu và hai vợ chồng tôi lên xe
của Đức đến nơi hẹn .
Một lúc sau, mọi người lần lượt đến .
Thu, Đức
và cô, thầy Ân
Qua
sự giới thiệu của Đức và Thu, tôi gặp
lại Trần Thành Lập, Nguyễn Phùng Phước và một
số học sinh cũ khác mà tôi không nhớ
tên . Riêng Phước ở Mỹ về và là rể của
quán ăn Thu Hà . Anh nầy, dù ngày nay
đă lớn tuổi nhưng vẫn c̣n nét đẹp trai,
hèn ǵ đă lọt vào đôi mắt xanh của giai nhân quán
Thu Hà . Tôi c̣n được biết
Phước là một vơ sư . C̣n Trần
Thành Lập được coi là liên lạc viên của nhóm .
Thầy
tṛ có biết bao chuyện để hàn huyên sau 40 năm vật
đổi, sao dời . Chúng tôi hỏi
thăm về cuộc sống . Có những
mẩu đời thành công như Đức và Thu . Có mẩu đời bay bướm, hào
hoa như Phước . Có những mẩu
đời thăng trầm như Lập và tôi
. Chúng tôi đă ghi lại h́nh ảnh cuộc gặp gỡ
này bằng
máy ảnh .
Học
sinh cũ của TH Ngô Quyền
Nếu
không liên lạc được với Đức th́ tôi
không có cuộc hội ngộ này và cũng như hai lần
trở lại Biên Ḥa trước đây, tôi vẫn là kẻ lạc lơng
giữa thành phố Biên Ḥa đổi khác . Tôi cảm thấy
ấm ḷng v́ trong
buổi hoàng hôn của cuộc đời, tôi t́m lại được sự nồng
ấm của t́nh thầy tṛ . Trong một xă hội băng
hoại về mọi mặt hiện nay, những người
học tṛ cũ của tôi vẫn c̣n giữ được tinh thần tôn sư trọng
đạo . Điều này khiến tôi nghĩ rằng ḿnh
đă không sai lầm khi chọn nghề dạy học .
Hội ngộ
bên ḍng sông Đồng Nai
Tôi
nh́n ra ḍng sông Đồng Nai . Không như hệ thống
sông rạch trong khu vực thành phố Sài G̣n đen ng̣m v́ bị
ô nhiễm nặng nề, nước sông Đồng Nai vẫn
xanh ngắt . Nước lững lờ trôi như thách
đố với sự thay đổi chung quanh
. H́nh dáng chiếc cầu Gành gần đó có vẻ y
như xưa chứ không như cầu Đồng Nai
đă thay đổi khiến mỗi lần ngồI xe
đ̣ đi qua mà tôi không nhận ra .
Gió
từ phía sông thổi đến làm tôi thấy thoáng mát
không như không khí ngột ngạt, nóng bức ở Sài G̣n
mà ngườI sống ở xứ lạnh Canada như tôi không chịu
đựng nỗi . Đây là một buổi chiều
đáng nhớ nhất trong những ngày cuối năm âm lịch
trong chuyến về Việt Nam năm 2010 .
Montreal, Canada, cuối thu 2010
Huỳnh Công Ân