Bên ḍng
sông Đồng Nai
Bút
kư Huỳnh Công Ân
Mến tặng BS Nguyễn
Hồng Đức
Làm trai cho đáng nên trai,
Phú Xuân cũng trải, Đồng Nai
cũng từng
(Ca dao)
Tuy sống và trưởng
thành ở đô thành Sài G̣n chỉ cách Biên Ḥa có 30 cây số,
nhưng măi đến năm 1969, nhân được thuyên
chuyển về trường Ngô Quyền dạy học tôi
mới làm quen với thành phố này .
Đối với tôi, Biên Ḥa
như các tỉnh lỵ khác,
rất nhỏ so với Sài G̣n nhưng so với thị xă
Trà Vinh, nhiệm sở trước đó của tôi, th́
phồn thịnh, náo nhiệt hơn . Mỗi tuần hai lượt đi về bằng
chiếc xe lambrettwist (tên gọi chiếc xe lambretta hai bánh
để phân biệt với xe lambretta ba bánh chở khách)
theo ngă xa lộ, rẽ trái ở ngă ba Tân Vạn, rồi
rẽ mặt lên cầu Gành để vào thị xă Biên Ḥa
và ngược lại . Quang
cảnh thường gặp mỗi
lần đi, về đó thường là những tai
nạn lưu thông khủng khiếp trên xa lộ
độc nhất của Việt Nam thời đó (sau này
có thêm xa lộ ṿng đai Đại
Hàn), hay cảnh xe cộ chạy lộc
cộc, chầm chậm trên những tấm ván của
cầu Gành, hoặc đôi khi phải dừng chờ xe
lửa ưu tiên qua cầu .
Về sau, lười lái xe,
mỗi sáng thứ hai, tôi đi xe ôm ra nhà ga xe lửa Sài G̣n
để đáp xe lửa lên Biên Ḥa rồi đi bộ
từ ga Biên Hùng đến trường Ngô Quyền . Cuối cùng, khi người
bạn đồng môn Trần Thái Hùng đổi về Ngô
Quyền, tôi quá giang lambrettwist của anh ấy theo ngă
quốc lộ 1 . Như vậy
tôi đă bao lần đi qua ḍng sông Đồng Nai nhưng
ḍng sông này chỉ gây “ấn tượng” với tôi khi tôi
trở lại quân đội năm 1972, làm đại
đội phó đại đội 463 thuộc tiểu khu
Biên Ḥa, trấn giữ cầu Đồng Nai trên xa lộ
Biên Ḥa .
Thời gian làm lính giữ
cầu Đồng Nai ở Biên Ḥa trong hai năm 72 và 73
để lại trong tôi nhiều kỷ niệm
. Những lần dẫn quân đi hộ tống các
đoàn xe chở đạn dược hay tân binh đi
Dầu Giây, Phú Mỹ, Bà Rịa, Cát Lái hay Tân Uyên tuy không
lần nào chạm địch nhưng tôi như sống
lại giai đoạn hào hùng khi nắm một trung
đội tác chiến của tiểu đoàn 3, trung
đoàn 16, sư đoàn 9 bộ binh vẫy vùng trong các
cuộc hành quân từ Sa Đéc, Vĩnh Long đến Trà
Vinh 4 năm trước đó . Một
lần tôi đă gây binh biến khi đụng chạm
với xă trưởng Tân Vạn Nguyễn Thành Đ., em
của nữ dân biểu Nguyễn Thị L. . Tôi
dẫn bốn thằng đệ tử bắn vào trụ
sở xă Tân Vạn . Xă
trưởng Đ. ra lệnh toán nghĩa quân giữ
cầu Bà Lồ đóng cầu để chúng tôi không
thể rút về cầu Đồng Nai được
. Khi được tin, đại úy đại
đội trưởng của tôi điều đ́nh
với xă trưởng Đ. để tôi dẫn lính an toàn
trở về đại đội . May
mắn, không có ai thương vong trong vụ này . Dĩ nhiên sau đó ngoài việc
bị xếp trực tiếp mắng mỏ, tôi c̣n lănh 15
củ (15 ngày trọng cấm) của Tiểu Khu Biên Ḥa. Tôi
nghe kể lại ngày hôm sau, khi đại tá Tỉnh
Trưởng gặp dân biểu L. hỏi thăm t́nh h́nh an
ninh ở xă Tân Vạn th́ bà L.
trả lời rằng có ông thiếu úy cầu Đồng
Nai quậy suốt đêm trước làm dân trong xă
phải nằm ngủ dưới đất . Đại
tá Tỉnh Trưởng nói: lại
là thiếu úy Ân thầy giáo đó mà, tôi sẽ tính với
anh ta . Sau này nghĩ lại tôi thấy thời tuổi
trẻ ḿnh quá hiếu thắng, quá bậy bạ .
Đôi khi, tôi và các sĩ quan
trong đại đội xách theo một chai Hennessy,
lấy ca nô chạy qua Chợ Đồn cập vào cầu
jeté của một nhà hàng ven sông Đồng Nai, lên làm
một chầu nhậu với món đầu cá lóc hấp
nổi tiếng ở đây . Thỉnh
thoảng tôi cùng các bạn đồng đơn vị lái
chiếc Dodge 4 đi ăn đồ tây ở quán La Plage
gần bờ sông Đồng Nai
hay ăn đồ tàu ở nhà hàng Hạnh Phước
ở Ngă ba Thành hay vào các bar MỸ ở công
trường Sông Phố uống Whisky pha Coke thi với lính
Mỹ . Thường ngày nếu không có công tác, tôi cho
lính đi ca nô qua Bến Gỗ mua tôm về
nướng để uống bia với các
bạn đồng ngũ, cùng lúc đánh bi da cá độ
tại câu lạc bộ của đại đội, ai
thua phải trả hết chi phí .
Một lần đi hộ
tống đoàn xe chở tân binh của tiểu khu đi
thụ huấn ở quân trường Vạn Kiếp, chúng
tôi dừng quân ở Phú Mỹ để chờ đoàn xe
trở về . Tôi cho đóng
quân ở nhà lồng chợ Phú Mỹ . Sau
khi uống vài chai bia với các đệ tử, tôi
giăng vơng nằm ngủ . Tôi
chợt tỉnh giấc v́ có tiếng đàn, tiếng hát
gần bên . Th́ ra đó là ban
văn nghệ của ty dân vận và chiêu hồi tỉnh
Phước Tuy đang tŕnh diễn văn nghệ cho dân
chúng xă Phú Mỹ xem . Dịp này
tôi làm quen và xin địa chỉ của một cô ca sĩ
khá đẹp của ban văn nghệ này
.
Sau đó, trong lần đi
công tác ở Bà Rịa, tôi
ghé nhà thăm cô ca sĩ hôm trước . Cô
ta hứa hôm nào ghé
cầu Đồng Nai thăm tôi . Trước khi tôi ra
về cô ta đă làm tôi sửng sốt khi nói muốn
nhờ tôi giúp cô một việc . Cô
nói rằng cô yêu một nam ca sĩ ở chung ban văn
nghệ, nhưng gia đ́nh không bằng ḷng
. Cô muốn nhờ tôi giả đi hỏi
cưới cô để cô có thể thoát ly gia đ́nh
về với anh chàng ca sĩ kia . Thật oái
oăm, ḿnh bị cô ta chọn làm vật thế thân . Tôi dùng kế hoăn binh v́ sợ từ
chối hẵn th́ cô ta sẽ thất vọng nên nói
để suy nghĩ lại .
Bẵng đi vài tháng, một
hôm khi đi công tác về th́ được lính báo có
một cô đang chờ trong pḥng của tôi
. Bước vào pḥng, tôi nhận ra đó là cô ca
sĩ ở Bà Rịa . Nhưng
tôi bỗng giật ḿnh v́ thấy cô ta đang mang bầu . Chẵng lẽ Quít làm mà Cam
phải chịu sao ? Cô ta
tươi cười chào tôi, nói là đă có bầu 4 tháng và
c̣n đưa một quả trứng ngỗng cho tôi xem nói
là trước đó v́ chờ tôi đến trưa mà tôi
chưa về nên cô ra một quán ăn ở ngă ba Tân
Vạn ăn cơm . Bà chủ quán
thấy cô có bầu nên tặng cô quả trứng ngỗng
nói là cô cầm lấy để sau này sinh nở
tốt đẹp . Cô ta nhắc
lại việc nhờ cậy lúc trước và c̣n nói
rằng nếu nhận lời sẽ tổ chức đám
cưới ngay . Lần này tôi
không thể làm “anh hùng
cứu mỹ nhân” được nên dứt khoát
từ chối . Thấy cô ta thất vọng từ giă ra
về tôi cũng bùi ngùi nhưng đành vậy v́ tôi không thể
hy sinh tương lai của ḿnh cho một người
mới quen .
Sau này trở lại nghề thầy giáo ở
Ngô Quyền lần thứ hai, tôi vẫn được
xếp giờ vào hai ngày đầu tuần để
những ngày c̣n lại dạy trường tư ở Sài
G̣n . Hai bữa trưa và một bữa tối ở
lại Biên Ḥa, tôi và Hùng thường đến ăn
ở quán B́nh Dân gần sân vận động hay
quán Thu Hà đường Phan Đ́nh Phùng ) .
Đặc biệt quán Thu Hà nổi tiếng không phải
chỉ có nhờ hai món
canh chua và cá kho tộ thật ngon mà c̣n v́ nơi đó có hai
giai nhân, con ông chủ quán . Buổi trưa , sau bữa cơm Hùng chở tôi
về nghỉ trên một bộ ván ngửa mát lạnh trong
căn nhà của người cô của Hùng ở ngă ba
Vườn Mít . C̣n buổi tối khi th́
tôi ngủ nhờ nhà ông anh họ ở
trước cổng phi trường Biên Ḥa khi th́ tôi về
nhà trọ của anh Lê Quư Thể để xem các thầy
đánh mạt chược (những đêm đó th́
hầu như tôi thức trắng đêm). Về sau tôi c̣n”
tranh thủ” đêm ở lại Biên Ḥa nhận
lời mời dạy cours luyện thi toán của
anh Nguyễn Thành Dũng (ông vua dạy cours của
Biên Ḥa) tại trường tiểu học Nguyễn Du .
Đầu niên khóa 74-75, tôi mở lớp riêng dạy kèm
toán, lư cho một nhóm học sinh tại căn pḥng trống trong một cao ốc
trước cho lính Mỹ thuê . Chủ căn pḥng đó là
một người Pháp đă ở lại Biên Ḥa sau khi
đội quân viễn chinh Pháp hồi hương
. Ông ta lấy vợ Việt và lập nghiệp
ở đây luôn . Tôi và ông ta
chỉ gặp nhau một lần lúc được một
học sinh giới thiệu để tôi thuê pḥng
của ông . Sau đó tôi và ông liên
lạc bằng những mẩu giấy nhắn tin bằng
tiếng Pháp để trong hộc bàn . Kể
cả tiền thuê pḥng trả cho
ông ta, tôi cũng để trong hộc bàn . Đầu
năm 75, dù tôi được thuyên
chuyển về Trung Tâm Giáo Dục Hồng Bàng ở
quận 5, Chợ Lớn tôi vẫn chạy xe lên Biên Ḥa
tiếp tục dạy cours đó đến ngày miền Nam
mất .
Lúc làm việc tạm thời
ở Nha Học Chánh (sau đổi thành Ty Giáo Dục) Biên
Ḥa trong khi chờ sắp xếp đứng lớp
lại, qua giới thiệu của vài vị làm chung sở
v́ biết tôi c̣n độc thân, tôi làm quen được
với cô H., con gái của một ông trước đây
đứng đầu ngành Tiểu Học ở tỉnh.
Những tưởng ḿnh sẽ làm rể cho Biên Ḥa,
nhưng không ngờ khi đổi về Sài G̣n tôi bị
“coup de foudre” vớI một cô nữ sinh trường tây, sau này là bà xă của tôi , nên tôi
mất đi “quốc tịch” Biên Ḥa khi
bắt buộc tự rút lui trước để không làm
phiền toái người đẹp Biên Ḥa .
Vài ngày trước khi
miền Nam thất thủ, từ Sài G̣n, tôi lên Ty Giáo
Dục Biên Ḥa để lănh
lương . V́ trễ xe lửa tại ga Sài G̣n, tôi thuê xe
ôm chạy đuổi theo, đến ga Ḥa Hưng lại
trễ, đến ga Phú Nhuận, trong khi chờ
đợi xe đến, tôi đến nhà Nguyễn Phi Long
để rủ anh ấy cùng đi lănh lương
. Nhưng Long cho biết anh ta ở nhà để di
tản sang Mỹ cùng ông anh là Đại Úy
.Tôi ph́ cười, nói với anh ta là chiến tranh
sắp chấm dứt, đi làm ǵ . Sau này, 3 năm
cải tạo và 8 năm kẹt lại ở Việt Nam
đă làm tôi thấm thía sự ngây thơ của ḿnh .
Trước ngày lên
đường cải tạo, tôi lên thăm thành phố
Biên ḥa đă đổi chủ . Trong
cảnh nhà không, đường trống tang thương
của thủ phủ miền Đông, tôi có gặp một
vài người lính cũa tôi, họ vẫn kêu tôi là
trung úy . Tôi nhẹ nhàng bảo
họ gọi tôi bằng anh là được rồi . Nhưng hôm đó tôi không gặp
một học sinh cũ nào của tôi trên
đường phố . Tôi
tự hỏi , không biết khi tôi
gặp họ th́ họ có gọi tôi là “đồng chí
thầy” như một nữ sinh trường tư ở
Sài G̣n đă gọi tôi như vậy vào ngày 1-5-1975 tại
ngôi trường mà tôi từng dạy và cô ta
từng học .
Sau khi “tốt nghiệp”
đạI học cải tạo, và sau một chuyến
vượt biên thất bại, năm 1983, tôi có trở lên Biên Ḥa bằng xe
đạp, vào xă Long B́nh, bên hông của cầu Đồng
Nai, đến ḷ gạch của đại úy đại
đội trưởng cũ của tôi để thăm
ông ta, nhưng ông ta đi vắng, chỉ c̣n bà vợ ở
nhà . Tôi đạp xe vào thị xă , ngơ
ngác trước một Biên Ḥa và một trường Ngô
Quyền xa lạ .
Măi đến năm 2008, sau
hơn 20 năm làm thân viễn xứ, nhân chuyến trở
về Việt Nam thăm mẹ già, tôi và vợ tôi đi lên
Biên Ḥa t́m lại những h́nh ảnh cũ .
Thành phố phồn thịnh, đông đúc hơn ngày
xưa nhiều lần nhưng tôi thấy mất đi
vẻ đáng yêu của một thành phố nhỏ ven
bờ sông Đồng Nai ngày nào . Tôi
không c̣n t́m được dấu vết nào của một
nơi tôi từng gắn bó 6 năm trời trong nghiệp
văn cũng như vơ . Nhà
cửa xây cất cao hơn, ở mặt
tiền đường, các cửa hàng đủ loại
chen chúc với các bảng hiệu đầy màu sắc
trông mệt mắt . Xe gắn máy nổ ầm ầm,
xịt khói mù mịt, giành nhau chạy trước
. Cảnh tượng này tôi đă chán ngấy
tại Sài G̣n lại được sao y tại đây . Trong số những người
qua đường, chắc hẳn cũng có học tṛ
cũ của tôi, nhưng hơn 30 năm tôi rời xa
nơi đây làm sao chúng tôi c̣n nhận ra
nhau ? Tôi chỉ đành đến trước cổng
trường Ngô Quyền nhờ vợ tôi bấm cho vài
bức ảnh tôi và mái trường xưa
.
Trước
ngôi trường xưa
Cuối năm 2009, tôi
nhận được một email của Nguyễn
Hồng Đức, bác sĩ chuyên khoa lồng ngực cho
biết là học tṛ cũ của tôi, anh nhờ xem trang web
của Hội Ái Hữu Cựu Học Sinh Ngô Quyền
mới biết tôi đang ở Montreal, Canada .
Anh nói anh đă từng dự hội thảo quốc
tế các bác sĩ chuyên khoa lồng ngực tại nơi
tôi ở nhưng không biết tôi ở đó để
đến thăm . Tôi viết
email trả lời và hỏi anh ở tiểu bang nào
của Mỹ . Anh email trả
lời anh ở Việt Nam và làm việc tại bệnh
viện Phạm Ngọc Thạch Sài G̣n .
Thế là đầu năm
2010, khi tôi về Việt Nam th́ Đức hẹn tôi
để đem xe hơi đến đón vợ chồng
tôi đi lên Biên Ḥa chơi . Anh
chở tôi đến nhà của anh Trần Trung
Thu học cùng lớp . Thu không nhận ra tôi, hơi ngạc
nhiên khi gặp tôi nên nói chào anh . Đức
nhắc: “Đây là thầy Huỳnh Công Ân, dạy toán
lớp tụi ḿnh”, Thu mới nhớ ra . Thật
ra gần 40 năm đă qua, những cậu học tṛ
tuổi 16, 17 và ông thầy trẻ ngoài 20 lúc đó, bây
giờ th́ cũng đă thành những ông già trên dưới
60, nếu gặp ngoài
đường làm sao nhận ra được
. Thu đă từng nối nghiệp giáo sư toán
của tôi nhưng sau
này để thích ứng với xă hội mới, anh
đổi nghề và hiện nay làm đại lư thuốc
tây, có vẻ khấm khá lắm .
Thu gọi điện
thoại cho một số bạn học cũ báo tin có tôi
về thăm Biên Ḥa không quên gọi họ đến nhà
hàng Hoài Cỗ bên bờ sông Đồng Nai họp mặt . Thu và hai vợ chồng tôi lên xe
của Đức đến nơi hẹn
. Một lúc sau, mọi người lần
lượt đến .
Thu,
Đức và cô, thầy Ân
Qua sự giới thiệu
của Đức và Thu, tôi gặp lại Trần Thành
Lập, Nguyễn Phùng Phước và một số học sinh
cũ khác mà tôi không nhớ tên . Riêng
Phước ở Mỹ về và là rể của quán
ăn Thu Hà . Anh nầy, dù ngày nay
đă lớn tuổi nhưng vẫn c̣n nét đẹp trai,
hèn ǵ đă lọt vào đôi mắt xanh của giai nhân quán
Thu Hà . Tôi c̣n được
biết Phước là một vơ sư . C̣n
Trần Thành Lập được coi là liên lạc viên
của nhóm .
Thầy tṛ có biết bao
chuyện để hàn huyên sau 40 năm vật đổi,
sao dời . Chúng tôi hỏi
thăm về cuộc sống . Có
những mẩu đời thành công như Đức
và Thu . Có mẩu đời bay
bướm, hào hoa như Phước . Có
những mẩu đời thăng trầm như Lập
và tôi . Chúng tôi đă ghi lại
h́nh ảnh cuộc gặp gỡ này bằng máy
ảnh .
Học
sinh cũ của TH Ngô Quyền
Nếu không liên lạc
được với Đức th́ tôi không có cuộc
hội ngộ này và cũng như hai lần trở lại
Biên Ḥa trước đây, tôi vẫn là
kẻ lạc lơng giữa thành phố Biên Ḥa đổi khác
. Tôi cảm thấy ấm ḷng v́ trong buổi
hoàng hôn của cuộc đời, tôi t́m lại
được sự nồng ấm của t́nh thầy tṛ
. Trong một xă hội băng hoại về mọi
mặt hiện nay, những người học tṛ cũ
của tôi vẫn c̣n giữ được tinh thần
tôn sư trọng đạo . Điều này khiến tôi
nghĩ rằng ḿnh đă không sai lầm khi chọn nghề
dạy học .
Hội
ngộ bên ḍng sông Đồng Nai
Tôi nh́n ra ḍng sông
Đồng Nai . Không như hệ thống sông
rạch trong khu vực thành phố Sài G̣n đen ng̣m v́
bị ô nhiễm nặng nề, nước sông
Đồng Nai vẫn xanh ngắt . Nước lững
lờ trôi như thách đố với sự thay
đổi chung quanh . H́nh dáng
chiếc cầu Gành gần đó có vẻ y như xưa
chứ không như cầu Đồng Nai đă thay
đổi khiến mỗi lần ngồI xe đ̣ đi
qua mà tôi không nhận ra .
Gió từ phía sông thổi
đến làm tôi thấy thoáng mát không như không khí
ngột ngạt, nóng bức ở Sài G̣n mà ngườI
sống ở xứ lạnh Canada như tôi không chịu
đựng nỗi . Đây là một buổi chiều
đáng nhớ nhất trong những ngày cuối năm âm
lịch trong chuyến về Việt Nam năm 2010 .
Montreal, Canada, cuối thu 2010
Huỳnh Công Ân